آرشیو پنجشنبه ۸ آبان ۱۳۹۹، شماره ۵۰۲۰
تاریخ و اقتصاد
۲۲

سیاست مشخص و مصمم عباس میرزا

عباس میرزا به گفته فریدون آدمیت، «در نظم خراسان سیاستی مشخص و مصمم داشت» و همین امر موجب شد تا زمان مرگ خود توجه ویژه ای به امنیت و آرامش خراسان و ولایت های تابعه نشان دهد. هرات در محاصره بود که نایب السلطنه روی در نقاب خاک کشید و فتح آن ممکن نشد.

با شدت یافتن تحمیلات کارگزاران دولت انگلستان در قضیه هرات، محمدشاه میرزا حسین خان آجودان باشی را به انگلستان گسیل داشت. فرستاده ایران سخت مورد بی احترامی قرار گرفت. لرد پالمرستون، وزیر امور خارجه انگلستان در تذکاریه ای نه مطلبی، خواست های دولت خود را اعلام کرد که دولت ایران باید استقلال هرات را به رسمیت بشناسد و...

در دست خط مورخ پانزدهم ربیع الثانی 1254 محمدشاه به حسین خان آجودان باشی اشاره هایی به موضع دولت ایران و نیز نکته های مهمی درباره سقوط اعتبار دولت آمده است، می نویسد: «قشون شاه مرحوم، یا محمدولی میرزا هرسال به هرات می آمدند. چرا انگلیسی ها حرفی نداشتند؟ من خود پیش جنگ نایب السلطنه بودم. نایب السلطنه با هرات جنگ داشت. چرا این حرف ها مذکور نمی شد؟ چرا به من این قدر می پیچند؟» شاه که به احتمال بسیار التفاتی به علل و اسباب این سقوط اعتبار دولت ایران نداشت، در پایان دست خط خود، در مقایسه ای میان استیصال ایران و اقتدار دیگر قدرت های بزرگ، این اشاره را نیز می آورد که «ایلچی انگلیس سگ کیست که در روس یا فرنسیس یا نمسه(اتریش)، صد یک این حرکات را با امپراتور یا رعیت آن ولایت بکند!» محمدشاه به نکته ای بدیهی در مناسبات دولت ها اشاره کرده است؛ اما آنچه او نمی دانست - البته سرسپردگی او به شعبده های عارفانه حاجی میرزا آقاسی اجازه نمی داد که بداند - این نکته باریک تر از مو بود که تجسم آن قدرت و اعتبار دولت سابق، قائم مقام بود که اجازه نداد کارگزاران سیاست انگلستان در ایران از باب مقابله به مثل عهدنامه ای به قرینه ترکمانچای به ایران تحمیل کنند. باری حاجی در نامه 1255 همه موارد تحمیلی پالمرستون را پذیرفت و معذرت نامه را در جوف نامه دیگری، که به آجودان باشی نوشت، ارسال کرد و در آن نامه یادآور شد ظاهرا جز قبول چاره ای نبوده و درباره سبب این ناچاری، وخامت اوضاع مالی کشور را ذکر کرد و نوشت که «از مداخل ایران اسمی هست، رسمی نیست!»

 نظریه حکومت قانون در ایران، مبانی نظریه مشروطه خواهی، جواد طباطبایی