انسان با همه ابعاد وجودی خود چه مادی و چه معنوی، دقیقا موجودی است که نیاز به همنوع خود دارد و با ابعاد مادی خود که بر مبنای نیاز تعریف می شود، مراوادت خود را در قالب رفع نیازمندی ها شکل می دهد.

سعدی بزرگ علیه الرحمه با آن بیان بلند خودش می گوید: بنی آدم اعضاء یکدیگرند(یک پیکرند)... و یا، توماس گوستا ترانسترومر، نویسنده، شاعر و مترجم سوئدی و برنده جایزه نوبل ادبیات در سال 2011 میلادی، در خلال یکی از نوشته هایش می گوید: هرکسی دری نیمه گشوده است به سمت زندگی کس دیگر.

آنچه در این دو سخن دارای وجه اشتراک بالایی است؛ ارتباط موثر فیزیکی و مراوده معنوی و عاطفی انسانها با هم است؛ هر چند مراودات ابتدایی انسان بیشتر در شکل اقتصادی نمایان است اما جهت دامنه دار بودن آن و به منظورعمق بخشیدن به نوع مراودات ملزوماتی از نوع حس و عاطفه و قوه ادراک لازم است که دقیقا در همین نقطه، همان در نیمه گشوده مورد منظور توماس ترانسترومر و اعضاء به هم پیوسته بنی آدم که بیان شیرین سعدی هست جلوه گر می شوند.

ماکس وبر(1864-1920م) جامعه شناس شهیر و برجسته جهانی، مفهوم فرهنگ را مفهوم ارزش می داند و می گوید فرهنگ از یک سلسله روش ها و زمینه ها متاثر است که آن روش ها و زمینه ها افراد یک جامعه را به هم پیوند می زند و در رفتار، کردار و روابط اجتماعی آنها منعکس می شود؛ ولی برای درک این تعریف باید به وابستگی عمیق ارزش ها و سمبل ها و به تغییرات مادی و نتایجی که این ارزش ها و سمبل ها به دنبال می آورند و یا خود از آنها زاده می شوند توجه کرد.

بر اساس این تعریف و تعاریف مشابه درخصوص واژه فرهنگ و با نگاه به وابستگی عمیق نوع بشر به ارزش ها و سمبل ها در می یابیم که انسان، همواره جهت حفظ اصالت وابستگی خود دست به آفرینشهایی زده است که عمدتا به نام هنر شناخته شده است و همواره تلاش داشته که آفرینش های هنری خود را به جهت تاثیرگذاری بر ادراک سایرین به معرض نمایش و عرضه بگذارد تا از این طریق به اشاعه آنچه که دنیای فرهنگ و هنر اوست بپردازد.

در عصر حاضر اشاعه فرهنگی به مجموعه تاثیرات فرهنگی گفته می شود که در غیاث فرهنگی دیگر با یکدیگر در حالت تاثیرپذیری و تاثیر گذاری می باشد.

جنگ به هر بهانه ای که باشد یک پدیده نامیمون است که در دل خود وقایع بی شمار دارد و در کنار بعضی پدیده های دیگر مثل مهاجرت یا مذهب یا طبیعت و... از محورهای حرکتی تاریخ به شمار می آید و با هر معنا و با هر شکل و صورت در دل خود اتفاقات مشابه به هم دارد که اگرچه در جغرافیای متفاوت و یا در زمان های مختلف صورت می گیرد اما باز هم وقایع مشابه به هم در دل آن خلق می شود که یکی از این وقایع مشابه موضوعات متعدد فرهنگی نهفته در آن است.

بازدید از مناطق عملیاتی دوران دفاع مقدس در قالب کاروانهای راهیان نور دارای ویژگی های متعدد معنوی و فرهنگی برای هر بازدیدکننده ای است که وقتی بار اول قدم به این مکان ها می گذارد؛ قطعا بارهای دیگر و بارهای بعد را نیز در پی خواهد داشت که مسلما عنوان زیارت را به خود می گیرد.

مناطق و یادمان های عملیات های دوران دفاع مقدس که سرشار از داستان های حقیقی برای بازگوی در تاریخ برای آیندگان است آنچنان گیرا و آنچنان وسعت معنای آسمانی در خود دارند که صحبت از لحظه به لحظه و نقطه به نقطه این اماکن می تواند کتاب های بی شماری باشد که ای بسا به دفعات رهبر فرزانه انقلاب اسلامی این حقایق و داستان ها را گنجینه پایان ناپذیر و جزء سرمایه های فرهنگی عنوان کرده اند.

ایجاد بسترهای روایت دوران جنگ با همان وسعت منطقه ای خاص از یک عملیات بصورت واقعی و روایت های هنرمندانه راویان، که خود عمدتا از یادگاران دوران جنگ تحمیلی هستند؛ در واقع هنری است که در بستر رابطه زمان اکنون ما با زمان آینده خلق می شود و هر بازدیدکننده به نوبه خود ضمن جذب به سمت و سوی آشنای با تاریخ، تبدیل به یک عنصر فرهنگی برای نگهداری رابطه هنری و سمبلیک جنگ برای آیندگان می شود.

من، یعنی نگارنده این چند سطر، چند سال پیش بر اساس اتفاق و آشنایی با یک دوست با مفهوم روایت و راهیان نور آشنا شدم و همان آشنایی کافی بود تا اکنون خودم را مشتاق و تشنه و علاقه مند به روایت دوران دفاع مقدس برای زائرین ببینم و به مدد توفیق، چند سال است که در ایام سفرهای کاروان های راهیان نور در نقش یک راوی سیار در کاروان های شهید صیاد شیرازی، یادمان به یادمان و اتوبوس به اتوبوس و ساعتها با زائرین گفت وگو می کنم تا خودم را بیشتر بیابم.

گم شده ای هستم که گاه به گاهی دنبال خودم می گردم و هر راه ممکن را که منطقی قابل تصور به سمت آن است می روم؛ اما سال به ماه آخر و به اسفند که می رسد بی تاب می شوم. گویی حرف در گلویم ورم می کند و اشک تمام وجودم را می گیرد، ولی هیچ جای مشخصی را نمی یابم تا که بتوانم این بار را بر زمین بگذارم. خسته می شوم از وقایع همه سال و از همه شدن ها و نشدن ها و بودن ها و نبودن ها و...

دلم می خواهد مثل ماهی ای که خسته از اقیانوس طول رود خانه را بلعکس شنا می کند من هم زمان را به عقب برگردانم و در تاریخی قرار بگیرم که خیلی ساده و بی هیچ تعلقی می شد برای هرلحظه تصمیم گرفت. می شد تصمیم گرفت خودت باشی. می شد تصمیم گرفت که هرگاه اراده می کنی راحت به هرکجا که دوست داری بروی. می شد تصمیم گرفت که اصلا قهرمان باشی؛ قهرمان واقعی! شده حتی قهرمانی باشی که کسی تو را نشناسد. این روزها همه همدیگر را می شناسند و حتی اگر هم کسی تو را نشناسد ناخود آگاه خودت را در فضای مجازی فریاد می زنی و همه باید تو را فالو کنند. ولی آن روزها این گونه نبود. کافی بود یک لباس خاکی داشته باشی و بعد از آن نامت می شد رزمنده.

رزمنده که می شدی دیگر کسی نمی گفت کارت چیست و از کجا آمده ای. همه می دانستند که تو عاشقی. تو درست است که تن به لباس خاکی داده ای، اما آسمانی هستی. و شاید دیگر تو را نبینند. خودت بودی و خودت و هزاران آشنا در مقابل«عشق» بیگانه می شدند. خودت بودی و خلوت سنگر. خودت بودی یک وصیت چند خطی. خودت بودی و صدای گاه به گاه انفجاری مهیب در نزدیکی گوشت. خودت بودی و غیرت و شجاعت. خودت بودی و صلابت و صبر. خودت بودی و امتداد مسیری که می گفتند می رسد به کربلا. گاه گریه می کردی و گاه شوق دیدار تو را به تبسمی می کشاند -که حالا آن تبسم حسرتی شده بر دل های جاماندگان- خودت بودی و یک سینه مالا مال از رضایت به قضا و قدر و خودت بودی و یک میدان که در آن یک تنه تن خویش را هدیه آورده بودی برای خدا.

و خدا آن گونه که در 61 هجری به تماشای عاشقانگی در کربلا نشست؛ تو را هم می بیند و میان تیر و ترکش قهقهه مستانه ای را سر می دهی که خدا می شنود. و خدا تو را بر می گزیند و مثل گلی که باغبان از باغ می چیند تو را می چیند و تو می شوی شهید.

و شهید یادش می شود خواهش دل. می شود لحظه های آرامش. می شود امیدی که هنوز زیر بار تمام رنج ها نمی میرد. می شود قصه بی نهایت زندگی و آغاز. می شود روشنایی شب و حتی روز. می شود خورشید شب. می شود رمز ایستادن و مقاومت. می شود تکیه گاهی چون کوه. می شود معنایی به وسعت بی کران و می شود خود خود دلتنگی تا بی نهایت.

و دلتنگ که می شوی دل به جنوب می زنی. با قطاری که راه نمی رود و نمی رود. و با صدایی که تلق تلوق ذهنت را روی ریل می کشی و می نشینی بر لب پنجره ای که تصویر دشت دارد و کوه. ایستگاه به ایستگاه می گذری از شهرها و می رسی به خرمشهر.

به همان شهر خون و مقاومت. به همان که هنوز هم داغ جنگ بر سینه دارد و در کوچه و خیابان صدای توپ و تانک را کمی اگر عمیق گوش کنی می شنوی. و می روی به پادگان دژ و به سرای که می گویند مهمان سرا. و تو مهمان می شوی. مهمان قصه قهرمانان بی نام دژ و می گویند تو راوی هستی برای «کاروان شهید صیاد شیرازی».

لباسی از جنس ارتش و پدافند بر تنت می کنی. قامتت را در آینه می بینی. پوتینت را برق می اندازی. کلاه بر سر می کنی و می روی به میدان. همه جمع می شوند. پیر و جوان. زن و مرد. بزرگ و کوچک. شهری و روستایی. ایرانی و حتی خارجی. دکتر یا کاسب. کارمند یا کارگر. طلبه یا روحانی. و همه می آیند. پرچم برافراشته می شود. و سرود با دست هایی که بر سینه به نشانه احترام چسبیده است خوانده می شود. و همه به سمت اتوبوس هایی که هر کدام شماره ای بر شیشه جلوی آن خورده است می روند و کاروان به راه می افتد. و تو حالا خودت نیستی. تو یک راوی سیار کاروان شهید صیاد شیرازی هستی. و به نام خدا. و سلام زائران عاشق. خوش آمدید.

اروند و والفجر8 و فاو و هماهنگی ارتش و سپاه و بسیج و پل بعثت. و غواصان قهرمان. و پدافند هوایی بی نظیر و... ذوالفقاریه و مقاومت آبادان و دریاقلی و دوچرخه اش. علقمه و خین و غواصانی که دستانشان بسته شد. و کربلای ایران و شلمچه و بغض و تپه سلام و فقط یک سلام تا به کربلا و نوای بی قراری و شعر و طلائیه و خرازی و طلائیه و باکری و طلائیه و همت و طلائیه و مجنون و طلائیه و هور و طلائیه و اشک و طلائیه و گریه و طلائیه و تک و طلائیه و پاتک و طلائیه احمد کاظمی و طلائیه و قاسم سلیمانی و طلائیه پیام امام و طلائیه بلم و طلائیه و نام اباالفضل العباس و سه راه شهادت و طلائیه و زائرانی که گوشه به گوشه می نشینند و جیب خودشان را از خاک پر می کنند تا یادشان نرود روزگاران بدر را و خیبر را.

و هویزه و شهیدانی که باب الحوائج شده اند و یادشان سرخ سرخ چشم ها را سرخ می کند و قدم ها را بدون کفش به حرمت شهیدان در آنجا بر می داری و سر هر مزار ندایی است برای تسلیم نشدن. صدایی است برای کسب دانش. و شهیدی که علم الهدی است و گویی هنوز «الله اکبر» را فریاد می زند تا یارانش تا آخرین نفس مقابل دشمن بایستند و یک گنبد فیروزه ای که هر اندازه هم که خسته باشی دو رکعت نماز، آرامش را به جسم و جانت باز می گرداند.

شهدای دوران دفاع مقدس مردان خداجوی بودند که ابتدا تلاش کردند از جامعه بشری و به ویژه میهن خویش یعنی ایران اسلامی علاوه بر موضوعات معنوی و دینی و مذهبی در شکل مادی رفع نیاز کنند و در واقع آن مفهوم مورد نظر سعدی و نیز توماس گوستا ترانسترومر را نیز ترجمه عینی بخشیدند و در این نوع انتخاب برای ادامه حیات طیبه خود، معنای وسیع تر از هنر معمول را خلق کردند.

جمله معروفی است که در آن شهادت به عنوان هنر مردان خدا یاد شده است و می توان بدون هر پیچیدگی و به زبانی ساده گفت که در واقع شهدا با انتخاب شهادت برای پایان زندگی مادی خود گونه ای از هنر را خلق کرده اند که نه تنها به زیست خود معنا بخشیده اند؛ بلکه تمام وجوه سمبلیک بودن و تاثیر بر ارزش های جامعه و فرهنگ را نیز در قامت واژه ای به نام شهادت در میان جامعه به یادگار گذاشته اند.

با این توصیف برای یک راوی جوان که علاقه و گرایش و وظیفه و شنیده ها و دیده ها و مطالعات را روی هم انباشته است تا اتوبوس به اتوبوس و یادمان به یادمان جهت اشاعه فرهنگ ارزشی آنها را باز گو کند؛ چه می ماند جز زبان هنر، که به گونه ای داستانی و به گونه ای قابل درک و به زبانی مشترک و به شیوه ای ماندگار بخواهد یاد شهدا را در دلها ماندگارتر کند؟!