واکنش های متعاقب مسدود ساختن دارایی های روسیه از سوی غرب تمامی ندارد و این بار کشورهای عضو پیمان بریکس قصد دارند شانس خود برای کنارزدن دلار را بیازمایند. بدون شک جایگاه دلار آمریکا به عنوان ارز بین المللی مورد استفاده در ذخایر، مهم ترین موهبتی است که اقتصاد این کشور در اختیار دارد. با این حال رشد فزاینده تحریم های این کشور علیه دولت های دیگر موجب شده هر از چندگاهی کشورها از عزم جدی خود برای کنارگذاشتن دلار خبر دهند اما به دلایل مشابه تاکنون با شکست مواجه شده اند.

پیمان میان اقتصادهای نوظهور جهان، موسوم به بریکس، جدیدترین مبارزی است که به مصاف دلار آمریکا رفته است، اما بدون شک راه اندازی یک ارز مشترک جدید، پیش نیاز جایگزین ساختن دلار است و تاسیس چنین ارزی، نیازمند استقرار یک بانک مرکزی جدید در 5 کشور عضو این پیمان است. در میان 5 کشور چین، هند، روسیه، برزیل و آفریقای جنوبی، چین بزرگ ترین اقتصاد را دارد و بدون شک محور ارز جدید خواهد بود؛ با این حال به نظر نمی رسد چین و روسیه که رقبای استراتژیک به شمار می آیند به تاسیس یک ارز جدید با بانک مرکزی مستقر در چین رضایت دهند.

دلارزدایی کلیدواژه پرتکرار این روزها در تیترهای سیاسی رسانه های اقتصادی جهان است. استفاده گاه و بیگاه آمریکا از ابزار تحریم علیه دیگر کشورهای جهان موجب شده سران دیگر کشورها سخن از به پایان رسیدن دوران یکه تازی دلار به میان بیاورند و از ضرورت دلارزدایی بگویند. آخرین مورد از این گمانه زنی ها به قصد پیمان بریکس برای دلارزدایی بازمی گردد. بریکس سازمانی متشکل از اقتصادهای نوظهور جهان است و در سال 2009 و با 5 کشور چین، هند، روسیه، برزیل و آفریقای جنوبی آغاز به کار کرد. بریکس 42 درصد از جمعیت جهان را در اختیار دارد و به این واسطه وزن قابل توجهی می تواند داشته باشد. با این حال بریکس تنها 23درصد از حجم اقتصاد جهان را در اختیار دارد و سهم آن از تجارت جهانی تنها 18درصد است.

اواخر هفته جاری قرار است وزرای خارجه کشورهای عضو به همراه نمایندگانی از کشورهای دیگر مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قزاقستان در کیپ تاون آفریقای جنوبی گرد هم بیایند. این نشست صرفا یک دست گرمی برای رویداد اصلی به شمار می رود. در رویداد اصلی این سازمان قرار است سران کشورها در اواخر ماه اوت در ژوهانسبورگ دیدار کنند؛ اما احتمال دارد مکان برگزاری نشست به گونه ای تغییر کند که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در معرض خطر دستگیری به واسطه حکم دادگاه کیفری بین المللی نباشد و بتواند در آن شرکت کند. اخلاقیات زیادی در این نشست به چشم نمی خورد که ماهیت این گردهمایی ها را مشخص می کند؛ تلاشی بد طراحی شده برای سرنگونی نظم جهانی مبتنی بر قوانین پس از جنگ جهانی دوم.

شکست بریکس در این نکته نهفته است که اعضای این پیمان دچار اختلافات بنیادینی با یکدیگر هستند. به رغم بیزاری مشترک از دسترسی گسترده دفتر کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری ایالات متحده، تفاوت های اساسی میان اعضای این گروه بسیار عمیق تر از آن است که به چنین طرح های بلندپروازانه ای اجازه پیشرفت دهد. ارائه ارز مشترک اولین گامی خواهد بود که موجب می شود این پیمان به هدف مهم خود یعنی دلارزدایی دست پیدا کند. ارز مشترک در دستورکار کشورهای عضو است. یکی از ایده های روسیه این است که ارز مذکور را تا حدی با پشتوانه طلا بسازیم؛ هرچند جابه جایی شمش های طلا موضوع ساده ای نیست. لستجا کگانیاگو، رئیس بانک مرکزی آفریقای جنوبی، ماه گذشته تاکید کرد هر ارز قانونی مورد حمایت بریکس نیازمند یک بانک مرکزی واحد است.

همانند طرح ابتکاری «یک کمربند و یک جاده» چین در سراسر آسیا، تصور اینکه چین بر بریکس تسلط نداشته باشد، غیرممکن است؛ همین مساله باعث می شود شانگهای محتمل ترین مکان برای بانک مرکزی احتمالی بریکس باشد. بعید به نظر می رسد هند که اغلب درگیری های مرزی با چین دارد، به راحتی این مساله را بپذیرد. جایگزینی واحد پولی لیبرال دموکراسی با ارزی که تحت سلطه یک دولت توتالیتر با کنترل همه جانبه بر جریان سرمایه است، پیشنهاد جذاب و قابل قبولی نیست.

اگر سازمان کشورهای صادرکننده نفت، یعنی اوپک، نتواند یک ارز نفتی ارائه دهد، یک گروه تصادفی از کشورهای ناهمگون جغرافیایی چه شانسی برای این کار دارند؟ مفهوم ارز تجاری مشترک منطقه آمریکای جنوبی به نام «سور» با مشکل مواجه است، زیرا منافع کشورهای کوچک تر توسط اقتصاد بسیار بزرگ تر برزیل نادیده انگاشته می شود. این اختلافات عمیق میان اعضای بریکس موجب می شود در نهایت اتفاق جدی ای در مورد تاسیس ارز جدید رخ ندهد. تسلط دلار ممکن است آزاردهنده باشد، اما هیچ جایگزینی وجود ندارد که به وزن موردنیاز نزدیک شود.

بدون شک حمله روسیه به خاک اوکراین را می توان مهم ترین تحول سیاسی سال های اخیر تلقی کرد. روسیه تعارفات را کنار گذاشت و با ابزار خشونت سعی در از بین بردن یکی از کشورهایی را داشت که با کرملین ساز مخالف می زد. واکنش غربی ها نیز در وهله نخست، تحریم های مالی و اقتصادی بود. تحریم هایی که دسترسی روسیه به بیش از 300میلیارد دلار از منابع خود را از بین برد. این وضعیت موجب شد رقبای نظم فعلی جهان به رهبری آمریکا، در تکاپوی جداساختن سرنوشت خود از ابزارهای این نظم بیفتند.

کنار گذاشتن دلار به عنوان ارز رایج در مبادلات جهانی و ارز مورد استفاده در ذخایر ارزی بانک های مرکزی جهان یکی از اصلی ترین و کلیدی ترین اقداماتی است که تحقق آن شرط لازم برای تحقق کنارگذاشتن نظم فعلی جهان به شمار می رود. افزایش استفاده آمریکا از ابزار تحریم علیه بازیگران به زعم خود بد باعث شده گروه هایی که خود را حامی دلارزدایی نشان می دهند رو به افزایش باشند. بدون شک تجربه روسیه در اوکراین، چین را به این تکاپو انداخته است که برای جلوگیری از تجربه روسیه، باید از اتکای اقتصاد خود به دلار تا سطح قابل توجهی کاهش دهد؛ چین اختلافات جدی بر سر حاکمیت تایوان دارد.

بر اساس گزارش انجمن معاملات مالی بین بانکی در سراسر جهان، دلار برای 42درصد از معاملات ارزی استفاده می شود. سهم یورو 32درصد است، اما خارج از اروپا و بخش هایی از شمال آفریقا، چنین نفوذی ندارد. یوان چین حدود 2درصد از معاملات سهم دارد، زیرا استفاده غیرداخلی آن حتی در آسیا یا خارج از امور مالی مرتبط با تجارت چندان قابل توجه نیست. ویژگی تعیین کننده برای اینکه یک ارز بتواند جایگاه ارز ذخیره را پیدا کند، این است که این ارز دومین ارز پر استفاده در معاملات داخلی باشد. دلار تقریبا پس از واحد پول هر کشور، پرکاربردترین واسطه مبادله در سراسر جهان است و حتی گاهی اوقات از ارزهای داخلی نیز پیشی می گیرد. تقریبا همه کالاها از جمله نفت و طلا به دلار معامله می شوند. حتی ارزهای دیجیتال تقریبا منحصرا با دلار آمریکا مبادله می شوند. آنچه برای یک ارز ذخیره نیز حیاتی است، استفاده از آن به عنوان ذخیره ارزش است. صندوق بین المللی پول تخمین می زند که 59درصد از ذخایر بانک مرکزی جهانی به دلار است که سهم یورو 20درصد و یوان تنها 5درصد است.