برای من شهرساز که از قدیم در محلات پرشور و زنده شهر تهران زیسته ام، حفظ هویت محلات تهران و تشویق مردم محل، به ویژه بانوان در ایفای نقش در زندگی جاری محله، همیشه از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. امروز هم که تراکم شهر بیشتر و عرصه محلات و خانه ها تنگ تر شده، باز به نظرم لذت بردن کودکان از بازی در کوچه و در پارک های کوچک محلی، استفاده از کتابخانه های عمومی و استخرهای شهرداری به هنگام تابستان، داشتن فضاهای امن شهری و مرمت و بهسازی ساختمان های محل و از همه مهم تر مسائل حمل ونقل و جابه جایی آسان برای دسترسی به محل کار و تحصیل شهروندان، به هر چیز دیگری ارجحیت دارد.

حال چندی است که موضوع مدیریت محلات دوباره در جامعه شهری مطرح شده است. تابستان سال گذشته طرح نظام نامه مشارکت محلی -که به نوعی نقطه پایانی روند حذف شورایاری های انتخابی در محلات را اعلام می کرد- در شورای شهر تهران تصویب شد. این طرح مدلی قدیمی از مشارکت انتصابی در محلات را پیش می کشید که می خواست بیشتر به مدل مجمع معتمدان و ریش سفیدان نزدیک باشد، اگرچه تضمینی هم در کار نبود که افراد مورد انتصاب برای عضویت در هیئت امنای محله از معتمدان کهن سال محله به شیوه سنتی باشند. در واقع مردم محلات که درگیر نمی شدند، پس هر تعبیری مجاز بود. از ظاهر امر مشهود بود که انتصابی بودن هیئت امنای محلات، این نهادهای کوچک محلی را بیشتر به نوعی «مشارکت دستوری» دعوت می کند تا به یک مشارکت گسترده و مشتاقانه محلی بر امور محلی و بر پایه خواسته های ویژه مردم محلات مختلف.

در هیئت امنا سهمی به شهرداری های محلی، سهمی به ادارات مختلف مانند آموزش وپرورش و ورزش و...، سهمی به ان جی او ها (سمن ها) و سهمی هم ظاهرا از طریق شورا به شورایاران سابق و متعهد به محل، قرار بود برسد. امروز تعداد اعضای هیئت امنای محل به این ترتیب به 15 نفر برای هر محله می رسد که با هم درباره مسائل مختلف محلی تصمیم می گیرند. این تعداد برای 352 محله شهر تهران، رقم امنای محلات را به بیش از پنج هزار نفر می رساند که هنوز معلوم نیست چه کارهایی را در دستور خواهند داشت و آیا جزء حقوق بگیران شهرداری تهران خواهند بود یا خیر؟ هنوز رئیسی برای ستاد مربوطه انتخاب نشده، ولی آقای زاکانی همین چند روز پیش احکام امنای محلات را در برج میلاد تقدیمشان کرده اند.

به موازات این اقدام فراگیر، انواع دیگری از سازماندهی محلی نیز از سوی ارگان های دیگر برای محلات شهر تهران در دست تدارک است. آقای ملانوری معاون حوزه های علمیه اعلام کرده اند که: سپاه طرح «محله اسلامی»، سازمان تبلیغات طرح «امام محله» و حوزه علمیه طرح «مسجد تراز» را در دستور کار دارند. ایشان با بیان اینکه مشکل امروز مساجد، نداشتن امام و روحانی است، اگر هم روحانی داشته باشد، تمام وقت نیست، درباره سه طرح ملی برای بازگشت مساجد به دوران شکوه خود سخن گفته اند. همچنین شهرداری به ویژه معاونت فرهنگی - اجتماعی، ماموریت دارند در این دوره بخشی از بودجه را به مسائل زنان و خانواده تخصیص بدهند. «طرح ریحانشهر» روی کارهای «خانواده محور» متمرکز است. طرح های دیگری هم تحت عناوین «شهردخت» و «شهربانو» وجود دارد که دو هفته قبل در روز دختر خبر دادند چهار یا هفت شهردخت افتتاح شده است.

آنچه مسلم است هرچند ساکنان برخی از محلات تهران هنوز هم به محل زندگی شان علاقه دارند و حاضر به ترک محله قدیمی خود نیستند و حتی فرزندان شان هم علاقه مندند در محله کودکی شان زندگی کنند اما برنامه ریزی برای محلات آنها بدون مطالعه و مشورت با خود ایشان، بسیاری از این طرح های دستوری را به شکست می کشاند. مثلا در مناطقی مانند 18 و 19 محله هایی داریم که بیشتر افرادی از قومیت های خاص در آن سکونت دارند و به خاطر همسایگی ها و آشنایی های قومی، این افراد کمتر تمایل به ترک محله خود دارند. اما نباید غافل بود که همین شهروندان نیز در هر محله مسائل و ترجیحات خود را دارند و نمی توان برای تمام محلات شهر طبق یک الگوی دیکته شده از بالا نسخه نوشت.

در واقع این اقدامات مهم و فراگیر باید با مطالعه و تحقیق علمی و اجتماعی همراه باشد تا پاسخ دهد و واقعا به درد بخورد؛ برای مثال یک پژوهش مفصل راجع به عملکرد 22 ساله شورایاری به عنوان یک سند مهم مشارکتی لازم است تهیه شود که نمونه مختصری از آن اخیرا توسط مرکز پژوهش های مجلس انجام شد. به هرحال هدف رسیدن به الگوهای موفق در امر مشارکت های محلی است. و برای این کار باید از تجارب خوب یا بد شورایاری ها بهره بگیریم و درس بیاموزیم. مگر آنکه نخواهیم مشارکتی وجود داشته باشد و خدای ناکرده همه چیز بخواهد نمایشی و دستوری باشد که آن هم نتیجه ای به بار نخواهد آورد.

به هررو این شاکله جدید برای شورای محله جدید یا مجمع معتمدان محلات یا هیئت امنای محلات، به عنوان یک پیشنهاد دوباره روی میز گذاشته شده و باید ساختاری مقبول همگان داشته باشد. متاسفانه در دوره های اخیر شورای شهر، به نظر من هیچ کس واقعا به فکر حفظ و تقویت شوراهای محلی و مشارکت دادن اقشار مختلف مردم و شهروندان از سنین متفاوت در تصمیم سازی ها نبوده است. در نتیجه شور و حالی هم به محلات نیامد و چه شورایاری های مهجورمانده و چه سراهای محلات خالی مانده از حضور خود مردم محل، هیچ کدام آن طورکه انتظارش بود، نشانی از سرزندگی و فعالیت پرشور به خود ندیدند و نسبتا سوت و کور ماندند. البته این داستان در محلات جنوب و شمال شهر فرق داشت و اقبال در جنوب شهر بیشتر بود. پارسال هم که طرح «رصد» توسط شورا به میدان آمد، بالاخره قدم هایی برداشته شد و برخی شورایارانمان نیز در آن با شهرداری همراهی و همکاری نیز کردند. امروز ناچاریم به همین فعالیت های غیرمنسجم و نیازموده دلخوش باشیم. بی شک کلاس های کارآموزی برای یافتن شغلی هرچند ناچیز، در محلات جنوبی تهران مشتریان بیشتری خواهد داشت از کارگاه های فرزندآوری در محلات شمالی شهر... .

در آخر از دوستی با تجربه 22 ساله در شورایاری جنوب شهر نقل می کنم که برایم نوشت: «ما از بهترین الگو (انتخابات) به ضعیف ترین الگو (انتصابات) عقب نشینی کردیم. روح مشارکت واقعی مردم در اداره امور محله و شهر، با انتصابی بودن سازگاری ندارد». با وجود این بهتر است چراغ فعالان محلی روشن بماند؛ شده به کورسوی شمعی... شب درازست و قلندر بیدار... .

هفته آینده دیگربار از اهمیت سراهای محلات و مدیریت آن که حتما در این حرکت تاثیرگذار خواهد بود، خواهم نوشت.