قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت از سوی مسئولان و در واکنش به روند تدریجی پیر شدن جمعیت کشورمان به تصویب و مرحله اجرا رسید. این قانون پس از حدود دو سال اجرا هنوز تا نقطه ایده آل فاصله زیادی دارد و تاکنون آن طور که نیاز است نتوانسته میل خانوارها به فرزندآوری را افزایش دهد.

سالخوردگی جمعیت به معنای افزایش میانه جمعیتی به دلیل کاهش نرخ باروری و افزایش امید به زندگی در جمعیت یک منطقه است. میزان میانه جمعیتی ایران 31 سال است. طی سه دهه اخیر، میانه سنی جمعیت ایران بیش از 13 سال افزایش یافته است در حالی که در همین مدت به میانه سنی جمعیت دنیا، 8 سال افزوده شده و ایران جزو کشورهایی است که با سرعت به سمت سالخوردگی حرکت می کند.

خلیل علی محمدزاده، رئیس اندیشکده سلامت جمعیت و خانواده با ابراز امیدواری نسبت به اجرای کامل مفاد قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت اظهار می دارد: «علاوه بر حمایت از ازدواج جوانان و باروری و تعدد فرزندآوری، باید تلاش شود تا سیستم بهداشت و خدمات اجتماعی کشور توان رسیدگی به جمعیت رو به پیری را داشته باشد.»

محمدزاده ادامه می دهد: «مردم را نباید از سالخوردگی ترساند اما سالخوردگی در کشور در حال پیشرفتی مانند ایران، آینده هولناکی را رقم می زند.»

او می افزاید: «سالخوردگان، فرهیختگان و فرزانگان اجتماع ما محسوب می شوند و تلاش های شایسته آنها در سازندگی کشور قابل احترام است و باید با فراهم آوردن همه زمینه ها و زیربناهای لازم، حاکمیت و خانواده ها به رفاه و سلامت آنان رسیدگی مطلوب کنند اما سالخوردگی افراد با سالخوردگی یک کشور مفهوم متفاوتی است و باید با حمایت های مادی و معنوی از جوانان در امر ازدواج، تحکیم خانواده، فرزندآوری و فرزندپروری، جامعه را در جهت افزایش نرخ باروری کل حرکت داد و از این طریق سرعت سالخوردگی جمعیت را کاهش داد.»

این استاد دانشگاه خاطرنشان می کند: «نباید به تمایز درست بین کلمات از جمله پیری عمومی و سالخوردگی افراد و عباراتی نظیر آن در افکار عمومی به گونه ای پرداخته شود که حقیقت در پیچ و خم توضیحات علمی گم شود و مسئولان و خانواده ها، مقوله پیری جمعیت را عادی تلقی کرده و برای آن آمادگی پیدا نکنند.»

رئیس اندیشکده سلامت جمعیت و خانواده با اشاره به اینکه امروزه پیری جمعیت نگرانی هایی را در کشورهای مختلف ایجاد کرده است، می گوید: «این موضوع کشورها را به رویکردها و ابتکار عمل هایی در جهت اصلاح ساختار سنی جمعیت واداشته است.»

او جمعیت و به ویژه جمعیت جوان را ثروت، قدرت و توان دولت ها خوانده و اظهار می دارد: «پیش بینی شده تا سال 2100 در دنیا، شمار افراد مسن از جمعیت جوان پیشی بگیرد به طوری که در برابر 2 میلیارد 400 هزار نفر جمعیت بالای 65 سال، یک میلیارد و 700 هزار نفر پایین تر از 20 سال خواهند بود.»

محمدزاده ادامه می دهد: «کاهش نرخ زاد و ولد فقط مختص ایران نیست بلکه دغدغه کشورهای اروپای غربی، ژاپن، کره جنوبی و چین و بسیاری از کشورهای دیگر نیز هست و در همه این کشورها تسهیلات و مشوق هایی برای ازدواج و فرزندآوری و در راستای تربیت فرزند در نظر گرفته شده است.»

او معتقد است: «دولت و خانواده ها به همه جوانان در مسئله ازدواج، اشتغال و تامین مسکن باید کمک کنند تا آنهائی که می خواهند تشکیل خانواده دهند در رویای فرزند و زندگی خوب نمانند.»

این استاد دانشگاه تصریح می کند: «سیاستگذاران باید بیش از گذشته به سطح جایگزینی کشور حساس باشند؛ در کشور ما سال ها به این مسئله بی توجهی شده است؛ نرخ کل باروری برای نخستین بار در دولت هشتم به زیر سطح جانشینی نزول کرد و هم اکنون هم به 1.7 فرزند رسیده و همچنان در منطقه خطر قرار داریم و با مداخلات جمعیتی به ویژه طی 7 سال آینده، امید هست به وضع نسبتا مطلوبی برسیم.»

علاوه بر دولت، برخی از نهادهای عمومی دیگر همچون کمیته امداد، بنیاد مستضعفان، ستاد اجرائی فرمان امام(ره) و... نیز با احساس مسئولیت در این حوزه تسهیلات و خدماتی را برای جوانی جمعیت درنظر گرفته و اجرا می کنند.

به عنوان نمونه؛ مدیر روابط عمومی و امور فرهنگی بنیاد 15 خرداد وابسته به ستاد اجرائی فرمان امام(ره) درباره اقدامات این بنیاد در حوزه افزایش جمعیت می گوید: «بنیاد 15 خرداد ستاد اجرائی فرمان حضرت امام(ره) با رویکرد هم افزایی خدمات در دو حوزه سلامت و جمعیت، در مجموع 10 هزار زوج نابارور را برای دریافت تسهیلات درمان به بانک های عامل معرفی کرده است. این زوج های نابارور اغلب در مناطق روستایی، محروم و کم برخوردار کشور ساکن بوده اند و فرزندان متولدشده از این زوج ها در پویش های جمعیتی بنیاد از جمله «لبخند مادری» در اولویت قرار می گیرند.»

دهقان تجهیز مراکز درمان ناباروری را از نمونه اقدامات این بنیاد در خدمت سیاست های جمعیتی برشمرده و خاطرنشان می کند: «بنیاد 15 خرداد تاکنون اقدام به توسعه و تجهیز دو مرکز درمان ناباروری در استان های ایلام و سمنان کرده است.»

او از اقدامات نوآورانه بنیاد 15 خرداد در حوزه کیت های تشخیص زودهنگام ناباروری خبر داده و می افزاید: «متخصصان در مرکز نوآوری «مثبت پنج» با حمایت بنیاد در حال تحقیق و توسعه تجهیزات پیشرفته جهت غربالگری و سنجش باروری به وسیله کیت آزمایش و تلفن همراه هستند تا به این وسیله ابزارهای کنترل، پیشگیری و درمان ناباروری به سهولت در دسترس همگان قرار گیرد.»

مدیر روابط عمومی و امور فرهنگی بنیاد 15 خرداد ادامه می دهد: «بنیاد رویکرد هم افزایی خدمات در حوزه های عمران اجتماعی، سلامت و جمعیت را با هدف تحقق ایران جوان، در سرلوحه اقدامات اجتماعی خود قرار داده و در این راستا فعالیت های چندگانه ای را برای حمایت از بانوان و مادران طراحی و اجرا کرده است. بنیاد 15 خرداد در راستای سیاست تشویق فرزندآوری و جوانی جمعیت، علاوه بر پرداخت تسهیلات درمان به زوج های نابارور، از زوج هایی که صاحب فرزند شده اند نیز به روش های مختلف حمایت می کند.»

او در تشریح این اقدامات توضیح می دهد: «بنیاد در قالب پویش های «ایران جوان»، «لبخند مادری» و طرح حمایت از خانواده های دارای فرزند چندقلو، از این خانواده ها به ویژه در مناطق محروم پشتیبانی می کند. در پویش ملی «لبخند مادری» که از سال گذشته به طور رسمی در سراسر کشور آغاز شده است به زوج هایی که در سال های 1401 و 1402 فرزند سوم شان به دنیا آمده است، یک بسته لبخند مادری شامل ملزومات مورد نیاز نوزاد و مادر، اهدا می شود.»

آمارهای وزارت ورزش و جوانان از وجود 12 میلیون و 800 هزار دختر و پسر مجرد خبر می دهد. افرادی که دیروز خود را در عرصه های اقتصادی و اجتماعی گذرانده و امروز به عنوان دهه 40، 50 یا 60 به عنوان مجردان قطعی در جامعه، زندگی خود را سپری می کنند. بنابراین توجه به توانمندی ها، استعدادها و پتانسیل های این گروه ها از جامعه هدف، زندگی پرمعنا را برای آنها معنا خواهد کرد.

ایرنا در این باره می نویسد؛ با روی کارآمدن دولت سیزدهم زنگ توجه به زنان و دختران مجرد نواخته شده و آوای زندگی برای این گروه ها با تجرد قطعی معنای دیگری پیدا کرده است. حال باید دید با توانمندسازی این جامعه هدف می توان زمینه گسترش مشارکت اقتصادی و ایجاد کسب و کارهای پایدار را فراهم کرد.

اگرچه تاخیر در ازدواج مهم ترین موضوع برای این گروه از مجردان در جامعه به عنوان یک اصل باید مورد توجه باشد. زیرا افزایش سن ازدواج در این طیف سنی بیشتر به چشم می خورد.

با ملاک قرار دادن جمعیت پسران 20 تا 39 ساله و جمعیت دختران 15 تا 34 ساله ازدواج نکرده، اکنون جمعیت پسران مجرد در این بازه سنی پنج میلیون و 700 هزار نفر و جمعیت دختران مجرد در این رده سنی نیز حدود سه میلیون نفر است. براساس این آمارها 36 درصد جمعیت زنان 15 تا 34 سال را دخترانی که هرگز ازدواج نکرده اند تشکیل می دهند و حدود 2.3 درصد از زنان 45 ساله و بیشتر در بازه سنی تجرد قطعی قرار دارند.

با توجه به اینکه تجرد قطعی برای زنان به طیف سنی بیش از 45 سال سن مربوط می شود، این افراد هنوز ازدواج نکرده و یا شانس کمتری برای ازدواج نسبت به دیگر گروه های سنی داشته اند. بنابراین درصد تجرد قطعی بین زنان ازدواج نکرده در این رده سنی حدود 2.3 درصد است و به نوعی 97.7 درصد زنان تا سن 45 سالگی ازدواج کرده اند و بقیه در سن تجرد قطعی هستند.

نسبت جنسی در گروه سنی 15 تا 34 سال در دختران حدود 160 است به این معنا که در این بازه سنی در مقابل هر 100 دختر ازدواج نکرده، 160 پسر ازدواج نکرده وجود دارد. همچنین نسبت جنسی پسران 20 تا 39 ساله در مقابل دختران 15 تا 34 ساله ازدواج نکرده حدود 191 است یعنی در مقابل هر 100 دختر در سن ازدواج 191 پسر در سن ازدواج قرار دارد یعنی نسبت پسران ازدواج نکرده حدود 2 برابر دختران ازدواج نکرده است.

علاوه بر همه اقدامات صورت گرفته در قانون جوانی جمعیت، موضوع افزایش سن ازدواج به حدی همه را درگیر کرده که علی گودرزی، دبیر جایزه ملی جوانی جمعیت نیز پیش تر گفته بود: «به نظر می رسد دولت باید در چند سال باقیمانده از پنجره جمعیتی کشور و فرصت کمی که برای باروری زنان دهه شصتی باقی مانده است با استفاده از ظرفیت های فرهنگ ساز، نرخ باروری را به سطح جانشینی برساند و از تله باروری عبور کند وگرنه در سیاهچاله جمعیتی خواهیم افتاد.»

انسیه خزعلی، معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده نیز می گوید: «نیاز به یک حرکت با پشتکار و جدی داریم که به ازدواج زوجین دهه شصتی روستایی منجر شود. دلیل تجرد زیادی که در روستاها مشاهده می شود، مهاجرت مردان روستا است که در شهر ازدواج کردند. با ارائه 100 میلیون تسهیلات ازدواج، 200 میلیون تومان تسهیلات خرید کالا، 200 میلیون تومان تسهیلات اشتغال که در مجموع به رقمی حدود 500 میلیون تومان می رسد، می توان تا حد زیادی اشتغال و ازدواج در روستاها را تسهیل کرد. او می افزاید: «اهتمام بر ازدواج زوجین دهه شصتی حرکت بسیار مهمی است که می تواند بخشی از خلاهای موجود را در بحث خانواده پوشش دهد. امیدواریم در سال پیش رو بتوان همین تسهیلات ویژه را به زوجین دهه شصتی ساکن در شهر نیز تعمیم داد.»