این روزها سوال خیلی از افراد این شده که متاورس چیست؟ ما در عصری هستیم که سرعت پیشرفت تکنولوژی و فناوری های دیجیتال بسیار بالاست. هرقدر زمان می گذرد و جلوتر می رویم فناوری های دیجیتال بیشتر خودنمایی می کنند و جنبه های زندگی بشری را تحت تاثیر قرار می دهند.

تعاملات دیجیتالی به یک عنصر جدایی ناپذیر زندگی ما تبدیل شده و تکنولوژی های جدید روز به روز در حال دگرگون ساختن سبک زندگی گذشته و خلق مفاهیم جدید هستند. در این میان همه روزه اسامی پروژه ها و ایده های دیجیتالی جدیدی را می شنویم که هر کدام برای خود هدفی معین و مشخص کرده و درصدد جلب توجه افکار عمومی هستند. یکی از این پروژه های جدید و نوظهور که توجهات زیادی را هم به خودش جلب کرده، پروژه متاورس (Metaverse) است. متاورس یک پروژه واقعیت مجازی جهت پیوند جهان فیزیکی ما با زندگی دیجیتال، دنیای آواتارها و نسل بعدی اینترنت

به شمار می آید. نوعی واقعیت مجازی دیجیتال جایگزین که کاربران در آن زندگی، کار، تحصیل و معاشرت می کنند و همیشه آنلاین هستند.

اصلا تا امروز به تاثیر متاورس بر زندگی کودکان فکر کرده ایم؟ این پدیده تکنولوژیک می تواند انقلابی در تربیت اجتماعی و رشد کودکان به وجود آورد. استفاده درست از متاورس می تواند راه حل مشکلات زیادی باشد و از طرفی کاربری نادرست آن می تواند مشکلات بسیار بزرگی ایجاد کند. حال ابتدا در این محیط ناشناخته موضوع چگونگی اثرگذاری متاورس بر کودکان و تبیین مسائل حقوقی مربوط به آن بسیار مهم و حائز اهمیت است.

روز به روز محوتر می شود. با اینکه متاورس اغلب برای بزرگسالان طراحی شده است، اما به نظر می رسد کودکان نیز از کاربران اصلی پلتفرم متاورس هستند. از این روی، منصفانه است که بیان شود مشارکت در بسترهای واقعیت مجازی به طور روزافزون به دست جمعیت های جوان تر رخ می دهد. براساس یک نظرسنجی در سال 2022 میلادی، که شامل 7 هزار نوجوان از 44 ایالت ایالات متحده بوده است، 26درصد دارای هدست های واقعیت مجازی اند. باتوجه به اینکه متاورس تجربه ای کامل، عمیق و حسی ایجاد می کند، برای قشر کم سن هیجان ویژه ای دارد؛ از این روی با وجود اینکه بسیاری از فضاهای تعاملی متاورس برای بزرگسالان طراحی شده اند، مطابق با بررسی های انجام شده، بیش از نیمی از کاربران، یعنی 51درصد، در متاورس زیر 13 سال و تا 83درصد کاربران این محیط کمتر از 18 سال دارند.

این امر نشان می دهد که حضور کودکان و فعالیت آنان در متاورس موجب استمرار حیات این جهان مجازی است.

به طور کلی محبوبیت متاورس به دلیل چند ویژگی است: 1- توانایی برقراری تعاملات اجتماعی مختلف؛ بدین معنی که کاربران ملزم به تعامل پیش فرض نیستند و می توانند به صورت خودمختار با یکدیگر ارتباط برقرار کنند؛ 2- این دنیای مجازی فضایی مملو از مصنوعات دیجیتالی است؛ برای مثال آواتارها، آیتم ها و تجربیات دیگر که در نوع خود جذاب است؛ 3- قابلیت ناشناس بودن و احساس راحتی در محیط و در نتیجه آزادی بیان موجب محبوبیت می شود. توضیح اینکه کاربر در این دنیای مجازی، اجتماعاتی را در مقایسه با دنیای طبیعی درک می کند که به صورت ناشناس می تواند محیط های متفاوتی را تجربه و به نوعی عقیده واقعی خود را ابراز کند.

این امر چالش ها و فرصت های مهمی را برای ساخت هویت دلخواه به دست کاربران فراهم می کند. به رغم فراگیری این بستر برای متاورس به منزله پدیده ای اثرگذار و با خطرات متعدد هیچ قانون خاصی وجود ندارد. این فقدان، خطرات مربوط به متاورس را افزایش می دهد.

خطرات متاورس در افراد آسیب پذیر از جمله کودکان تاثیر بیشتری خواهد داشت. گرچه کودکانی که با متاورس بزرگ می شوند، توانایی های جدیدی به دست می آورند و متاورس فرصتی عالی برای نسل جدید است تا محیط های اجتماعی و تعامل مختلفی را تجربه کنند؛ اما خطرات این محیط برای کودکان نیز بسیار مهم و متعددند؛ به گونه ای که نمی توان از آن چشم پوشی کرد.

قبل از پرداختن به خطرات متاورس برای کودکان، اشاره به مزیت های این محیط نیز ضروری است. متاورس تجربه ای منحصر به فرد به کودکان ارایه می کند. این محیط، زمینه های آموزشی را توسعه می دهد و کودکان را قادر می سازد به گذشته برگردند یا از مکان هایی دیدن کنند که هرگز نمی توانستند در آن کاوش کنند یا مهارت های بسیاری را فراگیرند. متاورس نوعی تجربه عملی را ارایه می دهد تا به کودکان کمک کند دنیای اطراف خود و نحوه تعامل با محیط را به خوبی درک کنند و به طور بالقوه انگیزه یادگیری شان را افزایش دهد. متاورس در حوزه بهداشت و درمان کودکان نیز کاربردهای فراوانی دارد؛ مثلا استفاده از متاورس در چند مرکز تحقیقاتی برای برخورد با کودکان اوتیسم استفاده می شود. در این محیط، این کودکان با اشیا و محیط بیشتر تعامل دارند. کاربردهای دیگر برای کودکان مبتلا به اختلال یادگیری و ذهنی است که تعامل در اتاق های چند حسی و بازی تعاملی را برای کودکان دارای ناتوانی ذهنی و رفتاری ممکن می کند. همچنین متاورس به طور بالقوه به کاهش اختلالات کودکان ازجمله ناتوانی در ارتباط با همسالان کمک می کند. این امر بدین دلیل است که «آواتارها» در دنیای مجازی تعاملات زندگی واقعی را شبیه سازی می کنند؛ در نتیجه می توان آموزش اجتماعی شدن را بدون بازخوردهای منفی برای کودکان فراهم نمود. فارغ از مزایای مذکور، متصدیان متاورس به دلیل خطرات آن می بایست اطمینان داشته باشند که کودکان بدون امنیت لازم به این محیط دسترسی ندارند؛ گرچه تشخیص سن نیز در پلتفرم های رسانه های اجتماعی از جمله متاورس اغلب نامطمئن و نادرست است.

به علاوه این امر در صورت تحقق نیز چاره ای مداوم برای ممنوعیت دسترسی کودکان به پلتفرم ها و سایر بسترهای مناسب برای بزرگسالان نیست.

خطرات این محیط از جمله ارایه و انتشار محتویات مضر و نامناسب مانند مطالب تروریستی، تصاویر سوءاستفاده جنسی و جرایم مختلف است؛ گرچه در حال حاضر در پلتفرم های موجود نیز این موارد وجود دارد، اما متاورس به دلیل محیط سه بعدی آن و تعامل با آواتارهای دیجیتال، نوع جدیدی از محتوای مضر را ارایه می نماید.

همچنین با اینکه به همه انواع آسیب ها در متاورس به طور قانونی توجه نمی شود؛ زیرا باعث آسیب فیزیکی نمی شوند گرچه بیان شده است که آواتارهای آینده در متاورس ممکن است تا حدی پیشرفته شوند که با پیوندی عصبی، درد فیزیکی تجربه شده در متاورس را به مغز انسان منتقل کنند که در این صورت، صدمات جسمی ذیل قوانین مربوطه قرار می گیرند؛ با این حال رایج ترین انواع آسیب هایی که در متاورس تجربه می شود، معنوی، روانی و عاطفی است. نمونه ای از این آسیب ها، که در بازی روبلاکس اتفاق افتاده، جایی است که سایر بازیکنان به آواتار یک کودک «تجاوز گروهی» کرده بودند. این دسته از صدمات، تحت پوشش قوانین مرتبط در دنیای طبیعی قرار می گیرند که می بایست جبران مناسب برای آن لحاظ شود.

به علاوه به خطرات فیزیولوژیکی نیز مانند حالت تهوع، فشار چشم و سرگیجه به دلیل ماهیت ابزارهای دسترسی به متاورس، همچنین به نگرانی ها درباره سایر خطرات روانی مانند اعتیاد، افزایش پرخاشگری و جدایی از واقعیت (کودکان تصور می کنند در محیط دیجیتالی که به آن دسترسی دارند، حضور نیز دارند) نیز به منزله پیامدهای منفی متاورس در کودکان می ‎توان اشاره نمود.

والدین نیز در صورت نیاز به مداخله، ممکن است نتوانند ببینند فرزندان شان در متاورس چه می کنند؛ زیرا کودکان از طریق دستگاه هایی مانند هدست های واقعیت مجازی یا عینک های واقعیت افزوده به آن دسترسی خواهند داشت.

شاید به ذهن برسد که یکی از شیوه های کنترل های والدین برای هدست های واقعیت مجازی، می تواند دسترسی والدین به برنامه های خاص را مسدود کند، اما کودکان، که برعکس والدین با دنیای دیجیتال رشد یافته اند، خودشان همه چیز را در دنیای مجازی خود طراحی می کنند. برای نمونه متا هدست اکولوس را طوری طراحی نکرده است که به طور کامل با رویکرد متمرکز بر امنیت سازگار باشد. بدین دلیل اقداماتی دیگر می بایست برای توسعه ابزارهای نظارت والدین انجام شود.

در این راستا، توجه به مسائل مهمی که والدین باید در مورد متاورس بدانند نیز بسیار مهم است. در واقع گرچه متاورس تا توسعه کامل فاصله دارد، اما باید به اصول اساسی کودک پروری دیجیتال به ویژه با توجه به چگونگی تکامل متاورس توجه شود.

از این روی کنترل این جهان مجازی مستلزم قانون گذاری خاص و استفاده از سیاست های ویژه برای مدیریت این پلتفرم و کاربران آن است. در عین حال، به دلیل فقدان قانونی درباره متاورس برای کنترل نسبی این محیط، می توان از برخی بسترهای حقوقی و قانونی عام مانند حقوق مالکیت معنوی، حقوق قراردادها، قوانین مربوط به مسوولیت مدنی و قوانین جزایی و کیفری، به صورت جزیی بهره برد.

به علاوه استفاده از بسترها و ابزارهای خاص نیز می تواند در این مسیر راهگشا باشد.

نباید فراموش کنیم که بشر در مقابل تکنولوژی راه فراری ندارد؛ پس بهتر است هر چه زودتر تعامل صحیح با محصولات تکنولوژیک را فرا بگیرد و در آخر باید گفت؛ تکنولوژی بیشتر از آنکه ذاتا فناورانه باشد ماهیتی اخلاقی و فرهنگی و انسانی دارد و تکنولوژی به خودی خود مخرب نیست و نحوه استفاده از آن بسیار مهم است.