نوسان اعداد تجاری برای کشورهای تحریم شده از سوی کشورهای متخاصم بسیار طبیعی است. بخشی از صادرات کالا به صورت مستقیم نیست و بعضا با واسطه است. از آنجا که روند تجاری با کشورها محرمانه است، نمی توان بر این اساس قضاوت کرد. لذا برای آنکه بازارهای هدف صادراتی آسیب نبینند، بخشی از کالاها به صورت مستقیم صادر نمی شود و اول کالا به کشور دیگری ارسال و سپس از آنجا به کشور مورد نظر ما صادر می شود. در حوزه واردات و صادرات، کنیا جزو 5کشور اول مقصد و مبدا ما در تجارت با قاره آفریقا بوده است. اگر کسی با قاره آفریقا آشنا باشد، قطعا کشور به کشور تجارت مان را قیاس نمی کند. در قاره آفریقا، اتحادیه همکاری آفریقا داریم که بر این اساس معافیت هایی برای برخی از کشورهای آفریقایی تعریف شده است. اگر کالایی از کشورهای غنا و سنگال وارد غرب آفریقا شود، همان جا ثبت و خیلی راحت به سایر کشورها انتقال پیدا می کند و عملا این کشور کریدورهای ورود هستند و ممکن است برای اسنادی که صادر می شود، صرفا برای کشور غنا، کنیا و... باشد. لذا نمی توان آماری داد که تجارت با یک کشور آفریقایی کمتر یا بیشتر شده است. مضاف بر اینکه تاکید می کنم برخی از منابع خبری در اعلام اعداد تجاری کشور، اشتباهات بزرگی دارند و خطا می روند. تجارت ایران به کشورهای قاره آفریقا یا مستقیم اتفاق افتاده است یا به صورت غیرمستقیم (از امارات، ترکیه، عمان، هند و...) بوده است. بدین جهت همکاری تجاری با کشورهای آفریقایی صفر نبوده است.

در دولت سیزدهم تعداد مراکز تجاری کشورمان افزایش یافته است. اکنون در آفریقا 10 مرکز تجاری داریم و تعداد رایزنان بازرگانی از صفر به سه رسیده است. نمایندگی وزارت امور خارجه در کشورهای آفریقایی و امریکای لاتین فعال تر شده است. همچنین اجلاس ایران و آفریقا و بعد از آن ایران اکسپو 2024 نشان داد که دولت رئیسی در حوزه بین الملل کارهای بزرگ و ماندگاری انجام داده است. همان طور که رئیس جمهور مطرح کردند، تجارت ایران و آفریقا به 10 میلیارد دلار می رسد و اکنون شرایط برای تحقق این عدد مهیا است. در حمل و نقل و جابه جایی پول مشکلاتی داریم که اکنون بخش اعظمی از آن از طریق تهاتر کالا و واردات طلا قابل حل است. سال گذشته، شاهد این بودیم که بیش از 18 میلیون تن طلا (بخش زیادی از کشورهای آفریقایی و با واسطه سایر کشورها) وارد شد. طلا، ضمن آنکه ذخایر کشور را تقویت کرد، بلکه توانست به پشتوانه نظام اقتصادی کشور نیز کمک قابل توجهی کند. حتی رسانه های غربی هم به این موضوع اذعان داشتند که در دولت ابراهیم رئیسی مسیرهای جدیدی برای صادرات ایران و همکاری های تجاری باز شده است.واقعیت دیگری که در این بخش باید بدهم این است که در آمار اعلامی اتاق مشترک ایران و برزیل، تجارت با برزیل بیش از 6.5 میلیارد دلار ثبت شده است. اما آمار رسمی گمرک که تجارت مستقیم را محاسبه می کند (اتاق بازرگانی مشترک ایران و برزیل با احتساب تجارت غیرمستقیم عدد یاد شده را بیان کرده است؛ برای اینکه خود از قراردادهای امضا شده مطلع است) عدد تجاری کمتر از 150 میلیون دلار است.

رکورد روابط تجاری با کشورهای آفریقایی در دولت رئیسی شکسته شده است. اگر حجم تجارت با کشورهای آفریقایی را با دولت گذشته قیاس کنید، غلط است چرا که دولت سیزدهم با تصمیماتی که اتخاذ کرد، توانست حجم تجارت به کشورهای آفریقایی را دوبرابر کند.در بازار امریکای لاتین نیز وضعیت بسیار خوبی داریم. البته مشکلاتی در حمل و نقل، معرفی کالا، فعال شدن مراکز تجاری و تجار و رایزنان بازرگانی داریم، اما این موارد به مرور زمان در حال حل شدن است و به زودی خبرهای خوبی در این حوزه منتشر می شود. تجارت مستقیم (مجموع واردات- صادرات) ایران بدون محاسبه صادرات خدمات فنی و مهندسی، تجارت غیرمستقیم، نفت، نفت کوره و سایر موارد در سال گذشته به کشورهای کوبا 43 میلیون و 815 هزار و 379 دلار، نیکاراگوئه 11939 دلار، ونزوئلا 55 میلیون و 486 هزار و 422 دلار ، اوگاندا پنج میلیون و 157هزار و 945 دلار ، کنیا 58 میلیون و 197 هزار و 742 دلار و زیمبابوه سه میلیون و 819 هزار و 493 دلار بوده است. تغییرات تجارت با این کشورها در سال 1402 نسبت به سال 1401 در مورد کوبا رشد 270 درصدی، نیکاراگوئه از صفر به 12 هزار دلار، ونزوئلا کاهش 50 درصدی تجارت مستقیم و افزایش تجارت غیرمستقیم، اوگاندا رشد 126 درصدی، کنیا کاهش 17درصدی (به دلیل کاهش واردات چای به کشور و فروش کود اوره ایرانی به کنیا از طریق عمان) و در نهایت زیمبابوه رشد 130درصدی داشته است.