پرسش:

در مسئله دعوت به دین حق و ابلاغ پیام الهی به مخاطبین چه عواملی و مولفه هایی باید مراعات گردد تا خدای ناکرده موجب فراری دادن مخاطبان از اصل دین نگردد و به تعبیری دین گریزی به وجود نیاید؟

پاسخ:

یکی از توصیه های راهبردی پیامبر اکرم(ص) به مبلغین دینی و کسانی که مخاطبین را به سوی حق و دین خدا دعوت می کنند این است که روش ها و ساز و کارهای ابلاغ پیام آنها بشارت دهنده و ترغیب کننده مخاطبین به سوی دین حق باشد نه اینکه خدای ناکرده موجب تنفیر و فراری دادن آنها از دین و ارزش های الهی باشد. یا معاذ! بشر و لاتنفر، یسر و لاتعسر» ای معاذ! برای تبلیغ اسلام اساس کارت بشارت و مژده و ترغیب و تشویق و آسان گیری باشد نه اینکه نفرت در مخاطب ایجاد کند (سیره ابن هشام، ج 4، ص 237) حال سوال این است که چه عواملی مانع بروز نفرت و گریز مخاطب از اصل دین می شود؟

روح انسان فوق العاده لطیف است و زود عکس العمل نشان می دهد. اگر انسان در یک کاری بیش از حد بر روح خودش فشار بیاورد، تا چه رسد به روح دیگران، عکس العملی که روح انسان ایجاد می کند، گریز و فرار است. مثلا در عبادت، جزء توصیه های پیامبر اکرم(ص) است که عبادت را آن قدر انجام دهید که روحتان نشاط عبادت دارد. یعنی عبادت را با میل و رغبت انجام دهید، و آن را به خودتان تحمیل نکنید. همین قدر که تحمیل کردی روحت کم کم از عبادت گریزان و متنفر می شود، و یک خاطره بد همیشه از عبادت پیدا می کند.

نظافت در اسلام بدون شک سنت و مستحب موکد است. نظافت از ایمان است و پیامبر اکرم(ص) نظیف ترین و پاکیزه ترین مردم زمان خودش بود. به عنوان مثال یکی از چیزهایی که حضرت هیچ وقت از آن جدا نمی شد و دیگران را به انجام آن توصیه می کرد، استعمال عطر و بوی خوش بود. حال اگر یک نفر مبلغ با لباس کثیف و بدن متعفن بخواهد خود را به ارزش های اسلام دعوت کند، چه نتیجه ای جز تنفر در مخاطب به دنبال خواهد داشت!

متکلمین در بحث های کلامی خود می گویند یکی از شرایط نبوت این است که در پیغمبر صفتی و یا نقص جسمی که موجب تنفر مردم می شود نباید وجود داشته باشد. اگرچه نقص جسمی به کمالات روحی انسان صدمه نمی زند، اما از آنجا که ممکن است موجب تنفر مخاطب از ظاهر دعوت کننده و مبلغ باشد، بنابراین در وجود پیامبران و یا مبلغین نباید نقص ظاهری و جسمانی که تنفر مخاطبین را به همراه دارد وجود داشته باشد.

خشونت ها، سخت گیری ها و ملامت های زیادگاهی موجب تنفر مخاطب از دین می گردد. ملامت اگر در حد و اندازه خودش و در جایگاه مناسب مطرح شود، برای انسان مفید است و موجب تحریک اراده و غیرت مخاطب می شود. ولی اگر این ملامت ها از حد اعتدال خارج و بیش از اندازه بر مخاطبان وارد شود به طور طبیعی موجب تنفر و لجاجت مخاطبین خواهد شد و حتی عکس العمل مخالف و منفی هم ایجاد خواهد کرد. دستور راهبردی پیامبر(ص) به معاذ ابن جبل مبنی بر «یسر» آسان گیری در تبلیغ به این جهت است که مرتب به مردم نگویید مگر دینداری کار آسانی است، دینداری فوق العاده مشکل است و کار هر کس نیست. نتیجه این روش سخت گیرانه در دین این می شود که مخاطب اصل دین را رها کرده و واگرا می شود!

دین اسلام سماحت دارد. به یک انسان می گویید: «سماحه» یعنی انسان باگذشت ولی دین باگذشت یعنی چه؟ مگر دین هم می تواند با گذشت باشد؟ آری دین هم می تواند با گذشت باشد، ولی اصول و ضوابطی دارد. دینی که به شما می گوید وضو بگیرید. همین دین به شما می گوید: اگر زخم یا بیماری در بدن تو هست و خوف ضرر داری، (نمی گوید یقین به ضرر داری) تیمم کن و وضو نگیر. و یا در مورد روزه هم همین طور عمل می کند و با تسامح می گوید اگر احتمال ضرر می دهی روزه بر تو واجب نیست. بنابراین دین اسلام با گذشت و سماحت است. خداوند در قرآن هم می فرماید: «یرید الله بکم الیسر ولا یرید بکم العسر» خداوند راحتی شما را می خواهد و سختی شما را نمی خواهد (بقره- 185) همچنین پیامبر اکرم(ص) فرمود: بعثت علی الشریعه السمحه السهله» خدا مرا بر شریعت و دینی مبعوث کرده که با سماحت (گذشت) و آسان گیر است (کافی، ج 5، ص 494) و همین عامل آسان گیری و گذشت موجب جذب مخاطبین بیشتری به دین اسلام از ابتدای ظهور تاکنون و در آینده خواهد بود.