به دنبال دست دادن یک بازیگر زن با یک بازیگر مرد در جریان جشنواره فیلم فجر 1403 و برخورد قوه قضائیه و تذکر برخی از بزرگان قم به آن جریان، پایگاه اطلاع رسانی فرا رو در مورخه 17/11/1403 نظر فردی در قم را منتشر کرده که در آن از اقدام به دست دادن زن و مرد نامحرم دفاع کرده و مطالبی بی پایه و اساس به فقه نسبت داده است.از آنجا که دفاع از احکام شریعت و تبیین حکم شرعی، بر عالمان دینی شرعا واجب است، لذا این یادداشت تقدیم می شود.

1 در بیان فقیهان نسبت به دست دادن مرد با زن نامحرم اختلاف نظر وجود دارد.

2 در سن بالا که قصد ریبه و شهوت در کار نیست دست دادن با نامحرم اشکالی ندارد. اگر به قصد احترام دست دهید اشکال ندارد اما به قصد لذت اشکال دارد.

3 خیلی از فقهاء از جمله آیت الله بروجردی به نماینده خود در مصر اجازه داده بود که اگر خانم خارجی دست دراز کرده شما نیز دست بدهید.

الف) بر خلاف آن ادعا، در میان فقهای شیعه در مورد حرام بودن دست دادن مرد با زن نامحرم چه برای احترام و بدون شهوت، چه با لذت و ریبه، هیچ گونه اختلاف نظری وجود ندارد. زیرا مطلق لمس مرد نامحرم نسبت به بدن زن، حرام است مگر آنجاهائی که استثنا شده، مثل نجات دادن غریق یا حریق و معالجه بیمار و نیز دست دادن از روی لباس بدون شهوت جائز شمرده شده است.دلیل بر بی پایه بودن این ادعا، اولا: اجماعی است که فقهای گرانسنگی همچون صاحب جواهر و شیخ اعظم انصاری صریحا به آن قائل شده اند و فقه ای دیگری مثل سید کاظم یزدی در عروه و مراجعی که بر آن حاشیه زده اند، آن را مفروغ عنه و مسلم دانسته اند.نظر شیخ محمد حسن نجفی (م 1266ه ق)عبارت شیخ الفقهاء شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواهرالکلام از این قرار است: «ثم لا یخفی علیک ان کل موضع حکمنا فیه بتحریم النظر فتحریم اللمس فیه اولی کما صرح به بعضهم، بل لا اجد فیه خلافا، بل کانه ضروری علی وجه یکون محرما بنفسه... و لو توقف العلاج علی مس الاجنبیه دون نظرها فتحریم النظر بحاله، و کذا العکس، فانه لا تلازم بینهما فی جانب العدم، و حینئذ فجواز النظر الی وجه الاجنبیه و کفیها لو قلنا به لا یبیح مسها.»(1)خلاصه نظریه صاحب جواهر این است که در هر جا نگاه حرام باشد لمس هم حرام است و در این زمینه اختلافی بین فقهاء نیست ، بلکه آن را از ضروریات دین می توان شمرد. حتی در جایی که نظر به آن مباح باشد مثل نگاه به صورت و کفین زن نامحرم، لمس آن حرام است.نظریه شیخ اعظم انصاری (12141281)شیخ اعظم انصاری در کتاب النکاح (شرح ارشاد الاذهان علامه حلی) درباره حرمت لمس بدن اجنبیه می نویسد: «ثم اعلم ان المصنف (قدس سره) لم یتعرض لحکم اللمس، لکنه اکتفی عن حکمه بالحکم بحرمه النظر، حیث انه اذا حرم النظر حرم اللمس قطعا، بل لا اشکال فی حرمه اللمس و ان جاز النظر، للاخبار الکثیره، و الظاهر انه مما لا خلاف فیه.»(2) خلاصه نظریه شیخ اعظم انصاری مثل همان نظریه صاحب جواهر الکلام است.ب) همان گونه که شیخ اعظم فرموده اخبار زیادی از پیامبر(ص) و ائمه(ع) درباره حرمت دست دادن مرد با زن نامحرم رسیده است. روایات مزبور مستفیض می باشد، بعضی از آنها دارای سند معتبر و وجود اشکال سندی بعضی دیگر ضرری به حجیت آنها نمی زند.

1 شیخ صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه در حدیث مناهی از امام صادق(ع) نقل کرده است: «.. من صافح امراه تحرم علیه فقد باء بسخط من الله عزوجل...»(3)؛ «کسی که با زن نامحرمی دست دهد، گرفتار خشم خداوند عزوجل می شود.»

2 شیخ صدوق در کتاب ثواب الاعمال از پیامبر(ص) نقل کرده است: «و من صافح امراه حراما جاء یوم القیامه مغلولا ثم یومر به الی النار...»(4)؛ «کسی که با زن نامحرمی دست(مصافحه) بدهد در روز قیامت به غل و زنجیر بسته می شود، آنگاه دستور می رسد که به جهنم برود».

3 شیخ کلینی به سند صحیح از ابی بصیر نقل کرده که از امام صادق(ع) پرسیدم:«هل یصافح الرجل المراه لیست بذات محرم؟ فقال: لا إلا من وراء الثوب»(5)؛ «آیا جایز است که مرد با زن نامحرم دست دهد؟ فرمودند: خیر مگر اینکه از روی لباس باشد.»

4 شیخ کلینی به سند موثق از سماعه بن مهران روایت کرده که از امام صادق(ع) درباره دست دادن (مصافحه) مرد با زن سوال کردم، ایشان فرمودند: «لا یحل للرجل ان یصافح المراه الا امراه یحرم علیه ان یتزوجها اخت او بنت او خاله او عمه او بنت اخت او نحوها، و اما المراه التی تحل له ان یتزوجها فلا یصافحها الا من وراء الثوب و لا یغمز کفها»(6)؛ «... برای مرد جایز نیست با زنی دست بدهد مگر آنکه آن زن برای او محرم باشد. مثل خواهر، دختر، عمه، خاله، دختر خواهر و امثال اینها که ازدواج کردن با آنها حرام باشد. اما زنی که جایز است برای مرد با او ازدواج کند حق ندارد با او دست بدهد، مگر از روی لباس و در آن صورت کف دست او را فشار ندهد.»

5 شیخ صدوق به طریق صحیح از ربعی بن عبدالله روایت می کند: «لما بایع رسول الله(ص) النساء و اخذ علیهن ، دعا باناء فملاه ثم غمس یده فی الاناء ثم اخرجها ثم امرهن ان یدخلن ایدیهن فیغمسن فیه»(7)؛ «وقتی که زنان (در جریان فتح مکه) برای بیعت با پیامبر(ص) آمدند، پیامبر(ص) دستور داد ظرفی را از آب پر کردند و دست مبارکشان را در آب گذاشتند و بیرون آوردند و به زنان دستور دادند دستان خود را در ظرف آب به عنوان بیعت فرو برند و بیرون آورند».

6- در حدیث دیگری که شیخ کلینی نقل کرده است امام صادق(ع) فرمودند: «فکانت ید رسول الله(ص) الطاهره اطیب من ان یمس بها کف انثی لیست له بمحرم»(8)؛ «دست طاهر پیامبر(ص) پاک تر از آن بود که با آن دست زن نامحرمی را لمس کنند.» همه احادیث فوق و امثال آن به صورت مطلق و عام، از دست دادن به همه زنان نامحرم اعم از مسلمان، کافر، مسن یا جوان نهی می کند و از آن حرمت مطلق دست دادن با زنان نامحرم استفاده می شود.

ج) سیره متشرعه ، دست دادن مرد نامحرم با زن را از منکرات و خلاف عرف شرعی می دانند، بلکه می توان گفت: امتناع مردان مسلمان از دست دادن با زنان نامحرم در عرف دنیا به عنوان شعار اسلامی شناخته شده است.

مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی در کتاب تفصیل الشریعه در شرح تحریر الوسیله امام خمینی(ره) ذیل فتوای امام(ره)پیرامون حرمت دست دادن مرد با زن نامحرم می نویسد: «سزاوار است که مسلمانان با دقت احکام اسلامی را رعایت کنند تا مسلمان ها از غیرمسلمان ها متمایز باشند و جهان بداند که مسلمانان مرد هرگز با زنان نامحرم دست نمی دهند و آن فرهنگی که در غرب به عنوان احترام زن رایج شده، به هیج وجه مورد تایید اسلام نیست.»(9)

بنابراین دست دادن یک زن با مرد نامحرم در ملا عام را باید به عنوان هتک حرمت احکام اسلامی تلقی کرد، و هتک حرمت اسلام گناهی کبیره و جرم قطعی قانونی است.

مدعی مزبور دست دادن مرد با زن مسن را اگر بدون شهوت باشد، بلکه به عنوان احترام ،بدون اشکال دانسته است.با توجه به ادله مزبور و اطلاق و عمومیت احادیث نهی کننده از دست دادن مرد با زن نامحرم و عدم وجود مخصص یا مقید، نمی توان دست دادن مرد با زن نامحرم سالخورده(مسن) را از آن حکم قطعی عام مستثنی دانست.البته گویا ایشان برای اثبات مدعای خود به استثناء نمودن زنان سالخورده(مسن) از لزوم حجاب کامل در قرآن استناد کرده است. در حالی که این استناد نوعی قیاس ناروا است. «و لیس من مذهبنا القیاس» مخصوصا که بعضی از احادیث ناهی از مصافحه، در مقام بیان کردن جزئیات است. لذا دست دادن از روی لباس را جایز شمرده و استثنا کرده است، قطعا اگر دست دادن با زن سالخورده(مسن) جایز بود، امام(ع) آن را استثنا می کرد. اما در هیچ حدیثی، یا فتوای هیچ فقیهی این استثناء بیان نشده است. بنابراین ادعائی که گفته شده، فاقد هر گونه مبنای فقهی، و نوعی بدعت است.

نسبت دادن فتوای تساهل در امر دست دادن مردان با زنان نامحرم به فقیه بزرگ شیعه، مرحوم آیت الله بروجردی، با موازین فقهی ناسازگار است.صرف نظر از تشکیک در صحت آن انتساب، و بر فرض صحت آن نقل، آن فتوا را می توان بر شرایط اضطراری مستلزم حکم ثانوی حمل کرد. همان گونه که محرمات قطعی مثل خوردن گوشت مردار در صورت شرایط اضطراری حلال می شود. بنابراین توجیه یک کار غلط در داخل کشور با حکم ثانوی مربوط به شرایط اضطراری در خارج از کشور بر هیچ پایه علمی متکی نیست.

* محسن حیدری ، نماینده خوزستان در مجلس خبرگان رهبری و مسئول حوزه علمیه الغدیر اهواز