سیر تحول خوانش تفسیر به رای در پنج سده نخست هجری

یکی از راه های درک مفهوم متون تاریخی از جمله نصوص احادیث تفسیر به رای، بررسی دریافت مخاطبان این متون از آنها می باشد. این مقاله قصد دارد با استخراج نوع نگاه مسلمانان سده های نخست به مقوله تفسیر به رای و ارائه یک سیر تاریخی از روند تحول آن، زمینه دستیابی به معنا و مقصود اصلی احادیث تفسیر به رای را هموار تر کند.
در سده نخست هجری، صحابه و تابعان هر نوع بیان قرآنی را که بر اساس اثر سلف صالح نباشد تفسیر به رای می دانستند و با اعتقاد به اینکه فعالیت تفسیری آنها براساس رای نیست عملا به شکل گسترده ای قرآن را تفسیر کردند. در سده دوم هجری، با تردید در آلوده نبودن میراث تفسیری سده نخست به رای گرایی، جبهه گیری ها و اتهامات آغاز می شود. این روند در سده سوم هجری تقویت می شود. در سده چهارم هجری، نخستین تلاش ها برای ارائه خوانشی جدید از تفسیر به رای شکل می گیرد و پس از مستدل شدن آن در قرن پنجم، در اواخر همین سده خوانش جدید به عنوان یک تلقی جدید از تفسیر به رای در سنت تفسیری جامعه مسلمانان نهادینه می شود.