حقوق و تکالیف عامل و مزارع بعد از بطلان عقد مزارعه

هرگاه مزارعه به جهتی از جهات باطل باشد، فایده و اثری بر آن مترتب نیست روابط حقوقی طرفین نیز تابع قواعد عمومی مالکیت تبعی و قاعده استیفاء می باشد و بر حسب اینکه بطلان عقد قبل یا پس از کشت بذر کشف گردد، روابط حقوقی طرفین نیز متفاوت خواهد بود. چنانچه قبل از کشت بذر بطلان عقد کشف شود مزارع جز حق استرداد زمین حقوق دیگری ندارد و مستحق دریافت اجرت المثل از عامل نیست زیرا عامل تصرفی که مستلزم پرداخت اجرت المثل باشد انجام نداده است. اصل نیز بر برائت ذمه عامل است. عامل هم مستحق چیزی نیست مگر اجرت المثل اعمالی که موجب مرغوبیت زمین شده باشد اما اگر بطلان مزارعه پس از کشت کشف شود. مالکیت محصول به تبع مالکیت اصل بذر متعلق به صاحب بذر است و او باید اجرت المثل زمین و عمل و سایر عوامل حسب مورد را بپردازد. مزارع حق دستور ازاله محصول را دارد. صاحب بذر هم می تواند با پرداخت اجرت المثل زمین، محصول را تا زمان رسیدن ابقاء نماید.
در این مقاله ضمن اشاره به حقوق طرفین عقد مزارعه پس از بطلان، اثر علم و جهل و تاثیر رفتار آنان در صورت باطل شدن عقد بررسی شده است.