نقش خانه های دوم در گردشگری و جریان سرمایه در نواحی روستایی

گردشگری در سالهای اخیر، هم در سطح ملی و هم در سطح بین المللی، اهمیت همه جانبه ای یافته و در این زمینه حجم انبوهی از کتاب و مقاله (جرج و همکاران، 2009؛ رابینسون و همکاران، 2011؛ کنرادی و باک، 2012) فراهم آمده است. در این گونه نوشته ها آنچه بیشتر مورد توجه بوده است، اهمیت گردشگری و جایگاه اقتصادی آن (اوردگبه و فدیبی، 2009؛ چانگ، 2007؛ آزریا، 2004) که اغلب از آن در منابع فارسی به عنوان “صنعت” یاد می شود، بوده است. گاهی نیز نوع دیگری از گردشگری به عنوان “خانه های دوم” مطرح می گردد (رهنمایی، 1979؛ رضوانی، 1382؛ هال و مولر، 2004؛ پیتکنن، 2008؛ اوورواگ و برگ، 2011). افزون بر این، بیشتر این گونه منابع، به توسعه گردشگری در قالب “مقصد” به عنوان مکان مبتنی بر سرزمین توجه داشته اند (ماتیاس و همکاران، 2011؛ ویلیامز، 2009). با این وجود، آنچه در این میان کمتر مورد توجه قرار گرفته است، بررسی و وارسی سرشت نسبی مکان و نقش نحوه عمل گردشگران در تحول و شکلدهی به این مکانها در قالب مباحث مربوط به تولید فضاهای ویژه است. در این چارچوب، گردشگری، از هر نوع که باشد، به مثابه نوعی کنش در فضاست که نه تنها زمینه تحرک مکانی- فضایی را فراهم می سازد، بلکه پدیدارآمدن انواع جریانها و شبکه های مبتنی بر ملاحظات گوناگون فضایی را بسترسازی می نماید. البته، این گونه کوشش ها در چارچوب این گونه نظرات که بیش از هرچیز بر نقش گردشگران تاکید دارند، ممکن است با این مساله همراه شوند که به وجهی افراطی بر مقولات “دوتایی”، همچون “گردشگران و جامعه میزبان”، “تولید و مصرف” و “اقتصاد و فرهنگ” تاکید ورزند (یوهانسون، 2005). بعضی کارشناسان این جنبه ها را در چارچوب تئوری کنش- شبکه (یوهانسون، 2005) و بعضی دیگر در قالب معضلات نابرابری (کول و مورگان، 2010)، هویتهای اجتماعی (برنز و نوولی، 2006)، پیامدهای زیست محیطی (مول، 1995؛ هیل و گیل، 2009؛ باکلی، 2011)، قابلیتها و فرصتها (ویرینگ و نیل، 2009) و یا اخلاق و فرهنگ (فنل و مالوی، 2007؛ مفخر و برنز، 2012) به بررسی گرفته اند. مقاله پیش رو کوشش دارد، این گونه جنبه ها را با تاکید بر خانه های دوم و نقش آنها در جریان سرمایه، در قالب وارسی روستاهای ناحیه بینالود در چارچوب رویکرد “پویش ساختاری- کارکردی” (سعیدی، 1391 الف) مورد بررسی قرار دهد. این نگرش به مقوله گردشگری با این تاکید همراه است که هدف نهایی از گردشگری روستایی، تبدیل این گونه عرصه ها به فضاهای شبه شهری نیست، بلکه حفاظت از چشم اندازهای محیطی و ارزش های اجتماعی- اقتصادی آنها، به مثابه کلیت های نظاموار و هم پیوسته مکانی- فضایی، از نخستین الزامات رونق انواع گردشگری روستایی است (سعیدی و همکاران، 1391).