کاش گرایش بود

در یکی دو سال اخیر، چهار رشته دانشگاهی به نامهای «علم سنجی»، «نسخه های خطی»، «مدیریت نشر» و «صنعت نشر» در مقطع کارشناسی ارشد در برخی از دانشگاه های ایران با حضور دانشجویانی از حوزه های کتابداری و غیر کتابداری فعال شده است. دانشگاه شاهد در مرحله کسب مجوز برای رشته کارشناسی ارشد علم سنجی قرار داد و دانشگاه امام رضا(ع) در مشهد سه رشته دیگر را به تصویب رسانده و در حال اجرای آن است.
دو رشته «مدیریت نشر» و «صنعت نشر» را گروه مدیریت و رشته «نسخه های خطی» را گروه هنر دانشگاه امام رضا(ع)، به تصویب رسانده و در حال اجرای آن است. دانشجویانی که برای این رشته ها پذیرش شده اند، بیشتر از رشته هایی غیر از کتابداری و اطلاع رسانی هستند، حال آنکه بسیاری از درسهای این رشته ها در رشته کتابداری و اطلاع رسانی - البته در سطحی کمتر تخصصی - تدریس می شود.
واقعیت این است که زمینه جذب و به کارگیری اعضای هیئت علمی واجد شرایط برای این گروه های آموزشی بسیار محدود است. بر این اساس، حداقل دوره های اولیه آن به یاری افرادی که در این رشته ها از تجربه مطلوبی برخوردارند، اداره می شود. چنانچه این رشته ها در سطح کارشناسی بودند، کمتر احساس نگرانی می شد، اما چون هر چهار رشته در سطح کارشناسی ارشد فعالند، دستیابی به پایان نامه هایی با کیفیت مطلوب دشوار می نماید. بدیهی است، برای بهتر شدن محتوای پایان نامه ها از افراد صاحب صلاحیت در سایر رشته ها استفاده خواهد شد، اما آشکار است که این مورد نمی تواند تضمین کننده اعتبار محتوا باشد. تجربه همه سالهای آموزش عالی در ایران این گونه بوده است که هر رشته ای ابتدا در دوره کارشناسی راه اندازی و سپس با تجربه اندوزی اعضای هیئت علمی و کسب مدارج بالاتر علمی توسط آنان، دوره کارشناسی ارشد آن ایجاد شده است.
گفتنی است، رشته کتابداری در سال 1345 از این الگو استفاده نکرد و از همان ابتدا با مقطع کارشناسی ارشد شروع به کار نمود. ناگفته نماند، مدرسان آن زمان یا افرادی دارای مدرک دکتری از کشورهای دیگر بودند و یا ایرانیانی که در همان رشته در کشورهای دیگر به درجه کارشناسی ارشد نایل شده بودند و با هدایت اعضای هیئت علمی دارای مدرک دکتری، وظیفه آموزش را برعهده گرفتند. ناخرسندانه این مورد درباره سه دوره ای که گروه های دیگر عهده دار اجرای آن هستند، صادق نیست. البته این سه دوره، بیشتر از آنکه جنبه نظری داشته باشند، کاربردی بوده و ممکن است برای راه اندازی آنها درسطح کارشناسی ارشد توجی هاتی ارائه شود و کسانی قانع شوند. مشکل دیگر این است که با فعال شدن یک رشته دانشگاهی، به سرعت دانشگاه های دیگر به اجرای آن روی می آورند و در مدت اندکی تعداد زیادی دانش آموخته وارد بازار کار می کنند. ممکن است تصور شود محیط کار برای سه رشته از این رشته ها فراهم آید، بویژه در دو رشته «مدیریت نشر» و «صنعت نشر» که در حال گذار از وضعیت چاپی به وضعیت الکترونیکی است. اما فراهم آوردن محیط کار برای دانشجویانی که اکنون در تهران و مشهد به تحصیل در دوره «نسخه های خطی» مشغولند، دشوار می نماید. از یاد نبریم، برخی فنون را نمی شود در کلاسهای درسی فرا گرفت، بلکه برای کسب مهارت در آنها باید در محیطی که ماده اولیه وجود دارد، شاگردی کرد. «نسخه های خطی» یکی از این موارد است. پرسش این است که چند کتابخانه در ایران دارای نسخه های خطی هستند و به چه تعداد کارشناس ارشد برای کار نیاز دارند. مهم تر اینکه، چند مورد از آنها اجازه می دهند دانشجویان در ارتباط مستقیم با نسخه های خطی آنها که آسیب پذیر نیز هستند، تجربه بیاموزند. دکتر ایرج افشار، استاد یگانه نسخه شناسی برجسته ایران، مدعی بود بخش اعظم نسخه های خطی ایران شناسایی شده و هرکار لازمی که می باید، بر روی آنها انجام شده است و قرار نیست همانند کتابهای چاپی یا الکترونیکی، نسخه های خطی جدیدی تولید شود که برای پرداختن به مسائل آنها به نیروی انسانی متناسب نیاز باشد. درست است که برخی مدعی هستند سالهای دهه نود، سالهای پایانی نسخه شناسان باقیمانده ایران است، اما به نظر می رسد شیوه برگزیده شده، برای جایگزینی افراد جدید به جای نسخه شناسان بنام ایران، مطلوب و مناسب نیست. چنانچه این چهار رشته به عنوان گرایش در زیرمجموعه رشته کتابداری و اطلاع رسانی ایجاد می شدند، سودمندتر بود، زیرا این امکان وجود داشت که متناسب با توانایی ها ونیازها گسترش یابند و یا در ارائه آنها محدودیت اعمال شود