بررسی طبقات اولیا در عرفان و تصوف اسلامی

از جمله اعتقادات رایج در میان اهل تصوف، در رابطه با موضوع ولایت و شناخت ولی، در نظر گرفتن طبقات و تعداد، برای اولیاء الله است. متصوفه به استناد به سوره «اسرا» که خداوند در ضمن آن، مقامی یکسان برای تمام انبیا در نظر نگرفته، برای اولیا نیز مراتبی متفاوت قائل شده اند. اهل تصوف آیه یکصدوشصت-وسوم از سوره «آل عمران» را خطاب به اولیاء الله دانسته، آن را به درجات و مراتب متفاوت ایشان در نزد خداوند تعبیر و تفسیر نموده اند. احادیثی نیز مستند مشایخ اهل طریقت قرار گرفته است. برمبنای این نوع از باور، اولیاء الله در تصوف اسلامی دارای طبقاتی چند و تعدادی مشخص هستند. تنها با فرا رسیدن آخر الزمان، نظم حاکم بر این ترکیب و تعداد، بر هم خواهد خورد، و به دنبال آن، جهان به پایان کار خویش خواهد رسید. به-رغم اشتراک نظر عارفان، درخصوص طبقات اولیا؛ این موضوع از مباحثی است که اختلاف اقوال درخصوص آن فراوان است. اگر از اشتراک اهل تصوف درباره کلیات این مسئله بگذریم، در بقیه موارد، اختلاف های فاحش میان مشایخ اهل طریقت وجود داشته است. در این مقاله ضمن بررسی منشا این موضوع، به سیر تاریخی و چگونگی شکل گیری و تکامل آن نیز پرداخته شود.