بررسی تطبیقی باده عرفانی در شعر حافظ و ابن فارض

باده سرایی یکی از غرض های برجسته شعر غنایی به شمار می آید که در ادبیات پارسی و عربی از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. همین توجه و اهمیت به این مساله، سبب پدید آمدن دو گونه ادبی در ادبیات آنها شده که در ادب پارسی «ساقی نامه» و در ادبیات عرب «خمریات» نام گرفته است. در این غرض شعری، «شراب» در مفهوم اولیه خود، همان باده انگوری و زمینی است؛ اما در مفهوم ثانویه، به نمادی معنوی برای بیان حالات روحانی و عرفانی بدل می شود. در این میان، شاعران عارف مسلک، مفهوم روحی و معنوی باده را برای وصف مفاهیم و عقاید خود برگزیده اند. تعبیر شراب از واژگان کلیدی و کاربردی شعر حافظ شیرازی و ابن فارض مصری، است که این امر سبب بروز تفسیرهای متفاوت و بعضا متعارضی از شعر آن دو گشته است. گروهی آن را اشارتی به مستی آنها از خلقت الهی تفسیر کرده و در مقابل گروهی دیگر از آن تعریفی زمینی به دست می دهند. این نوشتار بر آن است تا ضمن ارائه تصویری درست و شفاف از مفهوم باده و باده گساری در جهان-بینی هر دو شاعر، به مقایسه تطبیقی اشعارشان در این زمینه بپردازد. شراب در جهان بینی هر دو شاعر، نه تنها جنبه روحی و معنوی، بلکه در برخی از موارد جنبه جسمی و مادی نیز پیدا می کند که این موضوع در اشعار حافظ نسبت به ابن فارض نمود بسیار بیشتری یافته است که گاه شناخت و تمییز را بر مخاطب دشوار می سازد.