مبانی عقلی و نقلی ولایت تکوینی

مسئله امامت با دو رویکرد تنزل یافته و زمینی، از سویی، و متعالی و آسمانی، از دیگر سو، مواجه بوده است. منابع وحیانی از قرآن کریم و روایات که مهم ترین معرفت دینی اند دیدگاهی فراتر از منصب های اعتباری و زمینی به امامت دارند و با نگاهی هستی شناسانه به امامت، ولایت را به عنوان مهم ترین و مترقی ترین شاخص امامت معرفی می کنند. فیلسوفان و عارفان مسلمان با مراجعه و الهام از سخن وحی کوشیده اند از منظر عقلانی این جایگاه ویژه خلیفه الله تبیین گردد و در امری فراتر از منصب های ظاهری و قراردادی ترسیم شود. از نگاه اینان، امام همواره حجت الهی در امر آفرینش است و دارای ولایت باطنی و قدرت تصرف در عالم است. این اقتدار باطنی ناشی از بعد خلیفه اللهی و تابع مرتبه وجودی او است که وجه مشترک و اساس پدیده نبوت و امامت است. ویژگی عمده ولایت عبارت است از تقرب خاص به خدا، علم، معرفت متعالی و عبودیت محض و خالص او که مرتبه ای از ربوبیت تکوینی و تدبیر و تصرف او را در پی دارد.