نگاهی تطبیقی به موضوع و متدولوژی «جامعه شناسی» آگوست کنت و «علم العمران» ابن خلدون

این مقاله به بررسی تطبقی مبانی نوعی شناخت در زندگی اجتماعی انسان ها و جامعه می پردازد؛ که اگوست کنت (1858-1798 م) عنوان جامعه شناسی را برای آن برگزید و حدود ششصد سال پیش از آن ابن خلدون درتلاشی مشابه آن را به عنوان «علم عمران» معرفی کرد.
آنچه که معرفت جامعه شناسی را از انواع دیگر معرفت درباره ی جامعه هم چون ایدئولوژی های اجتماعی و یا فلسفه های اجتماعی؛ که تاریخی طولانی در تفکر بشری دارند؛ متمایز می سازد؛ آگاهی به مقوله ی «امر اجتماعی» و مطالعه ی آن به عنوان «واقعیت اجتماعی»است که مثلا دورکیم ازآن سخن می گفت و هدف مستقیم جامعه شناسی نیز شناخت این واقعیت به همان گونه که«هست»؛ می باشد و نه آن گونه که «باید» باشد. مولفه ی دیگری که این نوع معرفت را از سایر اندیشه های اجتماعی متمایز می سازد روش های مطالعه و بررسی این «واقعیت»است که دست کم از منظر بنیان گذاران این علم درغرب می بایستی دراین حوزه نیز به روش های «علوم جدید» یا علوم طبیعی تمسک جست.
این نوشتار نشان می دهد که «علم عمران» اگر چه در زمینه ی تاریخی فرهنگی کاملا متفاوتی نسبت به شرایط پیدایی جامعه شناسی در غرب شکل گرفت اما هم به لحاظ هدف و هم به لحاظ روش، تفکر جدیدی را در مطالعه ی عمران پایه ریزی کرد که به گفته ی ابن خلدون (1406-1332 م)، علمی نوبنیاد بود که می خواست این واقعیت را نه از منظر ایدئولوژی یا با تکیه بر مبانی فلسفی بررسی کند بلکه بیشتر با تکیه بر مشاهدات عینی و مقایسه تاریخی پدیده های مربوط به علم عمران را؛ بدان گونه که هستند مطالعه و قانون کلی دگرگونی آن را کشف کند. اما به گمان نویسنده، آنچه که باعث تکامل نداشتن رویکرد معرفتی ابن خلدون در شرق و رشد جامعه شناسی در غرب گردید تفاوت های زمینه ای تاریخی اجتماعی فرهنگی بود که اجازه نمی داد رویکرد معرفتی ابن خلدون نسبت به مسائل جامعه مورد پذیرش قرار گیرد و تکامل یابد.