نخستین میدان مدرن شهر تهران بررسی دگردیسی تاریخی فضایی میدان‎های کهن تهران تا دوره مدرن

پرسش بنیادین در این پژوهش، اینکه نخستین میدان شهر تهران که ویژگی های سازمان فضایی شهری مدرن در آن پدید آمده کدام است و ویژگی های آن چیست؟ در این نوشتار میدان سنتی و میدان مدرن تعریف و ویژگی های فضایی آنها استخراج خواهد شد. سپس سیر پیدایش نخستین میدان‎های شهر تهران بررسی شده تا مشخص شود در کدامیک از آنها برای نخستین‎بار ویژگی های میدان مدرن پدیدار شده است. این پژوهش به‎روش تاریخی و تفسیری، متمرکز بر محدوده مرکزی شهر تهران از عصر صفویه تا دوره مدرن است. بررسی موردی دربرگیرنده میدان‎های اولیه تهران است که در بازه زمانی بیان‎شده قرار داشتند. این میدان‎ها عبارتند از سبزه‎میدان، میدان ارگ، توپخانه، بهارستان، مخبرالدوله، راه‎آهن و حسن‎آباد. طرز تفکر استنتاجی و مقایسه‎ای، رویکرد و روش اصلی تفسیرها بوده است؛ به این معنا که ویژگی های کلی با نمونه های موردی مقایسه و نتیجه گیری انجام شده است. مکان، زمان و ویژگی های فضایی سه مولفه اصلی، شناسایی نخستین میدان مدرن تهران در این پژوهش است. ویژگی های فضایی میدان در هر دوره، پس از استخراج از چهار دیدگاه ارائه شده است: 1. عملکردهای (پیرامونی و درونی) میدان؛ 2. گونه و نحوه دسترسی و اتصال راه ها به میدان؛ 3. شکل و قرارگیری میدان در بافت (مورفولوژی)؛ 4. گونه معماری و عوامل کالبدی بصری موثر در فضای میدان. برای کشف شاخصه های اصلی تحولات فضایی میدان در دوره های مختلف، نقشه ها و متونی که به بررسی سیر تحولات فضاهای شهری و گونه‎شناسی میدان‎ها می‎پردازند، پایه اصلی این مطالعه هستند. نتیجه به‎دست‎آمده در این پژوهش، اینکه میدان توپخانه که در دوره قاجاریه و زمان سلطنت ناصرالدین‎شاه شکل گرفته، نخستین میدان احداث‎شده در تهران است که ویژگی‎ فضاهای شهر مدرن در آن پدیدار شده است.