بررسی تاریخی برخی تحولات آوایی رایج در پارسی خراسان جنوبی

فارسی رایج در خراسان جنوبی یکی از گویشهای فارسی معیار (فارسی تهرانی) است. به عقیدهی بسیاری از زبانشناسان، زبان فارسی از گویشهای شرقی و شمال شرقی در زمانی نامعلوم، احتمالا در قرون اول یا دوم هجری قمری منشعب شده است. بنابراین بررسی های زبانشناختی گویشهای شرقی ایران، مانند گویش خراسان جنوبی در روشن شدن تاریخ شکلگیری زبان فارسی دارای کمال اهمیت است. اما متاسفانه تحقیقات زیادی در این زمینه انجام نشده است. تحقیق حاضر تحقیقی پیکرهبنیاد است. که در طی آن پنج تحول آوایی رایج در خراسان جنوبی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این پنج تحول عبارتند از تحول ân/âm به un/um یا on/om یا ōm، مشدد شدن صامت پس از حذف مصوت بلند پیش از آن، پیشوند -ho و -e و تحول خوشه های صامت آغازی و صامتهای میانجی. دو تحول اول در فارسی تهرانی به صورتی محدود رخ میدهد، اما تحول سوم و چهارم در فارسی تهرانی دیده نمیشود. بخشی از تحول پنجم نیز در فارسی مشاهده نمیشود. در این مقاله سعی شده است سابقهی تاریخی این تحولات نیز مد نظر قرار بگیرد. از این رو، نگارنده با در نظر گرفتن شواهدی که در متون کهن فارسی وجود دارد، سعی دارد پیشزمینهی تاریخی این تحولات آوایی را نیز برای خوانندگان روشن کند. به عبارت دیگر، این تحولات آوایی تنها در دو مجموعه از رباعیات خراسان جنوبی با عنوانهای شعر دلبر و شعر غم به عنوان پیکره بررسی خواهد شد.