بررسی کارکرد رفتارها و ارتباطات غیرکلامی در شازده احتجاب (تاملی بر یکی از شگردهای داستان پردازی هوشنگ گلشیری)

هوشنگ گلشیری یکی از بزرگ ترین و تاثیرگذارترین داستان نویسان معاصر ایران است. شازده احتجاب، جزو مهم ترین آثار او و از نمونه های شاخص داستان نویسی مدرن است که با محوریت شیوه تک گویی درونی و جریان سیال ذهن نوشته شده است. گلشیری برای تحقق این تکنیک و پیشبرد طرح داستان، از عناصر متنوع ارتباط و رفتار غیرکلامی در سطحی گسترده و به صورتی بارز و تعیین کننده استفاده کرده است. بر این اساس، بررسی کارکرد رفتارها و ارتباطات غیرکلامی در شازده احتجاب، موضوع این مقاله است. این پژوهش برآن است، با دیدگاه میان رشته ای (ادبیات داستانی، نشانه شناسی و روان شناسی)، نمودهای گوناگون ارتباط غیرکلامی و دلایل آنها را در داستان مذکور مورد تحلیل قرار دهد و بررسی کند که گلشیری تا چه اندازه و با چه کیفیتی به نقش این عناصر در پیشبرد داستان توجه کرده است. رفتارهای غیرکلامی، به صورت های مختلفی با عناصر داستان مرتبط هستند؛ مثلا ارتباطات آوایی در ایجاد لحن، مصنوعات و محیط در صحنه پردازی و اشارات در شخصیت پردازی و شکل گیری تعلیق نقش دارند. در شازده احتجاب، عناصر محیطی و مصنوعات بیش از سایر مقوله ها بسامد دارند و رفتارهای چهره، حرکات اندام و پیرازبان ها نیز در جایگاه های بعدی قرار می گیرند. رفتارهای مذکور، بخصوص در شخصیت پردازی، فضاسازی و پردازش صحنه های داستان، نقش محوری دارند.