معمای بنیان گذاری جغرافیای سیاسی: راتزل یا تورگو؟

نخستین گام در تبیین سیر اندیشه در هر رشته علمی جستار درباره ریشه های آن علم، نام کسی که برای اولین بار اصطلاح آن علم را به کار برده، و یا کسی که برای اولین بار اثری ماندگار درباره آن منتشر کرده، میباشد. بیشتر متون جغرافیای سیاسی در ایران و جهان، «فردریک راتزل» جغرافیدان آلمانی را - به دلیل کتابی که وی در سال 1897م. منتشر کرد- به عنوان پایهگذار این علم معرفی می کنند؛ درحالیکه استفاده از اصطلاح جغرافیای سیاسی و ارائه تعریفی از آن، نخستین بار بوسیله فیلسوف، اقتصاددان و مدیر مشهور فرانسوی «آن روبرت ژاک تورگو» در سال 1751م. صورت گرفت. این مقاله به شیوه تحلیلی تطبیقی سعی دارد با بررسی افکار تورگو و مقایسه آن با افکار راتزل به حل معمای بنیانگذاری این رشته علمی کمک کند. نتایج تحقیق نشان میدهد، نگرش انسانگرایانه تورگو به علم جغرافیا و «نظریه پیشرفت مرحلهای انسان» که بوسیله وی ارائه شد، تاثیر مهمی بر ظهور علم جغرافیای مدرن داشت. تورگو با کاربرد اصطلاح «جغرافیای سیاسی» سعی داشت رابطه میان واقعیتهای جغرافیایی و سازمان سیاسی را نشان دهد. منظور وی از سازمان سیاسی عمدتا دولت بود و آن را «علم تولید دانش برای حکومت» قلمداد میکرد. اما راتزل محور جغرافیای سیاسی را تبیین ماهیت حکومت قرار میداد و تحت تاثیر داروینیسم اجتماعی، نژادگرایی، امپراتوریگرایی و جنگ، به ارائه شکلی از جغرافیای سیاسی پرداخت که تاثیر بسزایی در خلق نازیسم و خشونت آن در اوایل قرن بیستم داشت. نتیجه اینکه، در طی یک قرن و اندی که از عمر جغرافیای سیاسی به صورت یک رشته دانشگاهی میگذرد، از سالهای دهه 1950 نظرات جغرافیدانان سیاسی عمدتا در امتداد دیدگاه تورگوست تا راتزل. به همین دلیل تورگو را میتوان بنیانگذار جغرافیای سیاسی قلمداد کرد.