نقش نگرش وجودی صدرا به علم در تعالی نفس

در این نوشتار پس از نگاهی گذرا به تعریف ابتکاری ملاصدرا از علم، تبیین می شود که وی چگونه با بهره گیری از اصولی چون «اصالت وجود»، «مراتب تشکیکی آن» و «حرکت جوهری» و با نگاه وجودی اش به «علم»، تصویری تازه از تعالی وجودی «نفس» در فلسفه ارائه می دهد. طبق این نظریه، مراتب کمال انسان براساس درجه ی وجودی اش مشخص می شود و مرتبه ی وجودی نفس را درجه ی ادراکش تعیین می نماید. بنابراین هر فرد در مراتب ادراک خود به تعالی وجودی دست خواهد یافت، به شکلی که درجات پایین تر ادراک، محمل ارتقا به درجات بالاتر علم و به تبع آن مراتب شدیدتر وجود و کمال می باشند. در ادامه مباحثی چون علم حقیقی و غیر حقیقی و «موضوعیت» یا «طریقیت» علم بررسی می شود.
اما نتیجه ی برجسته ای که از این بحث می توان گرفت آن است که اگر رسیدن به بالاترین درجه ی کمال و تعالی، در گرو داشتن شدیدترین مرتبه ی ادراک یعنی تعقل است؛ پس هر چه معقول از درجه ی وجودی بالاتری برخوردار باشد، تعقل او نفس را متعالی تر می سازد. به همین دلیل «تعقل» پیرامون خداوند، صفات و افعالش، کتب و انبیاء الهی؛ نفس انسان را به بالاترین درجه ی وجودی می رساند. این همان است که تحت عنوان جایگاه «معرفت» به خداوند، انبیاء و ائمه (ع) در قرآن و روایات آمده است.