بررسی شاخص های اقتصادی - اجتماعی و روش های تعیین محدوده منطقه شهری تهران و ارائه الگوی مناسب برای آن

امروزه بسیاری از کارشناسان برنامه ریزی و نظریه پردازان علوم منطقه ای پذیرفته اند علاوه بر روستا و شهر، منطقه شهری نیز به یک فرم جدید اسکان بشر تبدیل شده است. منطقه شهری تفاوت های عمده ساختاری و عملکردی با روستا و شهر دارد. این مناطق از توان نهفته ای برخوردارند که بروز آن مشروط به شناخت و تعیین صحیح محدوده منطقه شهری و سپس برنامه ریزی و مدیریت متناسب برای آنهاست. بدیهی است به منظور دستیابی به یک برنامه ریزی صحیح برای مناطق شهری، می باید ابتدا مرز و محدوده آنها مطابق با موازین علمی تعیین شود. در ایران از سال 1374 منطقه های شهری به رسمیت شناخته شدند و تلاش های گوناگونی جهت دستیابی به تعیین علمی مرز و محدوده این مناطق آغاز شد. اما آنچه که در عمل مشاهده می شود، تعیین این محدوده ها اغلب با اتکا بر تقسیمات سیاسی- اداری است. از آنجا که منطقه شهری تهران بزرگترین منطقه شهری در کشور بشمار می رود و دارای عملکردهای ملی و فراملی است، انجام هرگونه برنامه ریزی و سیاست گذاری برای آن مستلزم تعیین دقیق و علمی محدوده این منطقه شهری است. در پژوهش حاضر پس از بررسی تمامی روش های مرسوم، از روش «تحلیل عاملی» به عنوان روشی تکمیلی در راستای تعیین مرز و محدوده منطقه شهری تهران با اتکا بر شاخص های اقتصادی و اجتماعی استفاده به عمل آمده است. به این ترتیب که 50 شاخص اقتصادی و اجتماعی در سطح شهرستان استخراج و سپس با استفاده از نرم افزار SPSS، تحلیل عاملی اجرا شد. در نهایت نتایج برآمده از تحلیل عاملی، به نقشه GIS استان تهران لینک داده شد و پس از تهیه لایه های گوناگون، خروجی پژوهش در قالب نقشه بدست آمد. مطالعات این پژوهش نشان می دهد که با استفاده از روش تحلیل عاملی، محدوده منطقه شهری تهران برابر با محدوده کل استان تهران به جز شهرستان های فیروزکوه و نظرآباد است.