«قوم جای گزین» در روایات تفسیری

خداوند در آیه 54 سوره «مائده»، مومنان را تهدید فرموده که در صورت ارتداد و بازگشت از دین، قوم دیگری را با شش ویژگی برجسته، جای گزین آنان خواهد کرد. در این که «قوم جای گزین» چه کسانی هستند، در روایات فریقین از پنج گروه یاد شده است: امیرمومنان(ع) و اصحابش، سلمان و قومش، ابوبکر و یارانش، ابوموسی و اهل یمن و سرانجام، امام عصر(عج) و یارانش. در این نوشتار، با بررسی نقاط قوت و ضعف هر یک از این روایات، روشن شد که تنها روایات مربوط به امام عصر(عج) و یارانش به عنوان مراد تنزیلی و ذاتی آیه به شمار آمده و منطبق با قرائن داخلی آن هستند. هم چنین روایات مربوط به امیرمومنان(ع) و برخی از یاران ایشان در جایگاه مصداق تطبیقی، با قرائن پیوسته و ناپیوسته آیه مزبور سازگاری داشته و مورد پذیرشند، ولی بقیه موارد به جهت ناسازگاری با قرائن موجود در آیه، نه در جایگاه مراد تنزیلی قابل پذیرشند و نه در جایگاه مصداق تطبیقی.