پارادایم های روابط بین الملل: بررسی پارادایمیک بودن رویکردهای نظری روابط بین الملل در ابعاد نظری، روش شناسی و شناخت شناسی

رشته ی روابط بین الملل محصول جنگ جهانی اول و تلاش برای جلوگیری از وقوع دوباره این واقعه ی غیر انسانی بود. برقراری مجدد صلح پس از پایان این جنگ، نوید دنیایی تازه را برای بسیاری از انسان دوستان فراهم نمود. در این دوره مفاهیم و آرمان های بشری که پیش تر، اندیشمندانی از قبیل کانت به آن پرداخته بودند جانی تازه گرفته و بر متن اساس نامه جامعه ملل نقش بستند. لیبرالیسم در روابط بین الملل حقیقتا حاصل تلاش برای برقراری صلح بود. این آرمان با وقوع جنگ دوم که در شدت و تلفات با جنگ اول قابل مقایسه نبود، شکست خورده و زمینه را برای تسلط رویکرد دیگری با نام رئالیسم فراهم نمود، که در دوران جنگ سرد ادبیات پرباری را برای رشته ی روابط بین الملل تولید کرد. اما پایان جنگ سرد منجر به افت چشم گیر رئالیسم و ظهور رویکردهای دیگر شد. این سیر تحولات رشته ی روابط بین الملل، بسیاری از پژوهش گران این رشته را بر آن داشت که پیشرفت علم (فیزیک) از دیدگاه توماس کوهن را به روابط بین الملل بسط داده و بر این اساس مناظرات نظری و ظهور رویکردهای نظری جدید در روابط بین الملل را توضیح داده و نظریات عمده ی روابط بین الملل را نیز «پارادایم» بنامند. لذا در این مقاله قصد داریم به این پرسش پاسخ دهیم که می توان رشته ی روابط بین الملل را در ابعاد نظری، روش شناختی و شناخت شناسی «پارادایمیک» نامید؟ پاسخ به این پرسش بیشتر بر اساس پژوهش ها و پیمایش های انجام شده در این مورد در آمریکا و برخی دیگر از کشورها توسط «موسسه تئوری و اعمال آن در روابط بین الملل» است. فرضیه ی پژوهش حاضر این است که با توجه به کثرت نظریه ها و رویکردهای رشته ی روابط بین الملل و تنوع روش های به کار گرفته شده در این حوزه، نمی توان روابط بین الملل را در نظریه و روش پارادایمیک نامید. در بحث شناخت شناسی نیز با وجود تسلط آموزه ی پوزیتیویسم در آمریکا، تفاوت چشم گیری در میزان تسلط این آموزه در کشورهای دیگر از قبیل کانادا، نیوزیلند، انگلستان و آفریقای جنوبی وجود دارد و در همه موارد یاد شده آموزه های غیرپوزیتیویسمی در این کشورها از تسلط بیشتری نسبت به پوزیتیویسم برخوردار است. بنابراین در این نوشتار قصد داریم روابط بین الملل را به عنوان رشته ای غیرپارادایمیک معرفی کنیم.