معناشناسی ایثار در قرآن کریم

«ایثار» به عنوان بالاترین مرتبه ی ایمان، از نظر معنای لغوی و اصطلاحی، گستره ی وسیعی دارد؛ اما دامنه ی معنایی این واژه در عرف عام، به قدری محدود شده که بیشتر در معنای اصطلاحی «بخشش و فداکاری» آشکار شده است. در این پژوهش، ضمن ریشه یابی و تعیین معنای وضعی واژه ی ایثار براساس منابع لغوی، به کشف لایه های معنایی آن در آیات قرآنی پرداخته و کاربرد آن در مقطع زمانی قبل و بعد از اسلام، مقایسه می شود؛ سپس جایگاه و ارتباط معنایی آن در قرآن، با عنایت به حوزه های معنایی آن، بررسی می شود. بدین منظور، مطالب تحت عنوان «معناشناسی تاریخی و توصیفی» و با روش «توصیفی- تحلیلی» بیان شده است. معنای لغوی آن، شامل هرگونه برتری دادن و مقدم داشتن، اعم از ایثار مثبت و منفی می شود. قبل از اسلام، معنای اصطلاحی آن بیش از معنای لغوی، رایج بوده و بیشتر به انگیزه های فردی و قبیله ای محدود می شد؛ اما آیات قرآنی، آن را در خدمت اهداف دین جدید قرار داد و به آن، نیت و انگیزه ی الهی بخشید. درخصوص بافت قرآن کریم، این واژه با حفظ معنای لغوی و اصطلاحی، با بسیاری از مفاهیم اخلاقی و دینی، ارتباط معنایی پیدا می کند: در معنای اصطلاحی با مفاهیمی مانند «احسان، إطعام، انفاق و شهادت»؛ و در تقابل معنایی با واژه هایی مانند «بخل، شح، قتور و ضنین»؛ و در هم معنایی نسبی با کلمات «إختیار، تفضیل، إصطفاء و إجتباء»؛ که در یک حوزه ی معنایی قرار می گیرند.