آیین و بازتاب های نمایشی آن در سبک زندگی مذهبی ایرانیان؛ رویکردی انسان شناختی

انسان شناسی اجرا امکانات گسترده ای برای مطالعه ی زندگی روزمره و آیین های زندگی به مثابه نمایشگری به دست می دهد. امروزه، با اهمیت یافتن سبک زندگی دینی بین دین داران ایران بعد از انقلاب، ابعاد این مطالعات، از اهمیتی حتی بیشتر از گذشته برخوردار شده است. این پژوهش، با واکاوی سبک زندگی دین داران به خصوص در عرصه ی زندگی روزمره، جنبه های نمایشگرانه را با بهره گیری از چارچوب های مردم شناسی فرهنگی مورد مطالعه قرار داده و تاثیرات عمیق نمایشگری و اجرا در زندگی دینی را بر فرد و جامعه مورد تاکید قرار داده است. پرسش این تحقیق در پی آن است که آیا امکان خوانشی اجرامحور از زندگی روزمره ی دین داران وجود دارد و چنین خوانشی چه جنبه هایی از انسان شناسی اجرا را در سبک زندگی دین داران می یابد؟ با انسان شناسی ترنر و چارچوب نظری گافمن، ابزار لازم برای مطالعه ی زندگی روزمره به مثابه اجرا، فراهم آمده است. برای پاسخ به این پرسش، سطح روزمره ی زندگی دین داران با مباحث گافمن و ابعاد آیینی آن با مباحث ترنر تطبیق داده شده و سپس نقش ابعاد آیینی در انطباق با زندگی روزمره بررسی شده است. همچنین مطالعه ی بدن به مثابه مهم ترین ابزار اجراگری و نقش آن در زمان و مکان، یکی از مهم ترین موضوعات موردمطالعه در این تحقیق است. یافته های تحقیق نشان می دهد، تاثیرات اجتماعی و سیاسی گسترده ای از خلال نمایشگری بدن در آیین های دینی مردم ایران انجام می گیرد که با نگاهی به آرای گافمن درباره بازنمایی خویشتن در زندگی روزمره برای اثرگذاری بر مخاطب و نیز نظریات ترنر درباره ی وضعیت آستانه ای و تغییر فرد در انتهای این وضعیت، قابل انطباق است. مرزهای این اثرگذاری چنان گسترده است که قصد دارد سراسر جامعه را به جلوه ای از امر قدسی بدل سازد. البته این امر، با چالش هایی همراه است که مستقیما با محدودیت های بدن در ارتباط است. این مقاله، تحقیقی میان رشته ای است که با وام گیری اصولی از نظریه ی اجرا در تئاتر و آیین های نمایشی، و پیوند آن با نظریات انسان شناسی و جامعه شناسی، به بررسی موضوع پژوهش می پردازد.