معماری، زمین، و انسان بازخوانی و نقد اصول پیشنهادی پیرنیا برای معماری ایرانی

محمدکریم پیرنیا، از برجسته ترین محققان تاریخ معماری ایران، دو دستاورد مهم داشته است: اصول معماری ایرانی و سبک شناسی معماری ایرانی. در این مقاله، به شرح اصولی می پردازیم که او برای معماری ایرانی پیش نهاد. بدین منظور، نخست نشان می دهیم که اصول پنجگانه او چگونه در طی زمان پدید آمد و بالید. سپس به اقوال او درباره هریک از این اصول می پردازیم. این اقوال را از منابع اصلی سخنان او، که در جاهای مختلف پراکنده است، گرد آورده و سامان داده ایم. در قسمتی دیگر از این مقاله، در این اصول تامل خواهیم کرد و ارزش آن ها را در تعیین صفات معماری ایرانی خواهیم سنجید. خواهیم کوشید انگیزه های پیرنیا را برای پیش نهادن این اصول را، همراه با مفروضاتی که در پس آن هاست، شناسایی و وارسی کنیم و مدلول های آنها را بسنجیم. در نهایت، نشان خواهیم داد که نظم و ترتیب و محتوای کنونی این اصول ظاهر و باطنی دارد. ظاهر آن ها مقتضای زمانه و روزگار پیرنیا بوده است؛ اما باطن آن ها وابستگی زمانی ندارد و امروز نیز همچنان ارزنده است و می توان از آنها برای فهم معماری ایرانی در سیاق فرهنگ ایرانی بهره جست. با چنین فهمی از دستاورد پیرنیا، خواهیم توانست از اصول او چون ابزاری برای ارتقای تحقیق در تاریخ معماری ایران بهره بگیریم.