بررسی تطبیقی دو شبیه نامه از شهادت امام رضا (ع)

شبیه نامه های امام رضا (درودش باد) در اصل به دوره دوم شبیه نویسی و پس از آن مربوط می شوند؛ دورهای که مقتل نویسان، اندکی از وقایع اصلی عاشورا و شهادت حضرت علی (درودش باد) دور شده و تلاش برای بررسی زندگی دیگر معصومین را آغاز کرده اند. این دوره، کمابیش از زمان حکومت فتحعلیشاه قاجار آغاز میشود.
شبیه خوانی یگانه هنر نمایشی منسجم ملی/ مذهبی ایران در اصل، هنری عمومی بود و استقبال همه طبقات جامعه را درپی داشت. ازاینرو، معمولا روایتهایی گوناگون از مجلسی یگانه برای مناطق متفاوت پدید آمده است که رویارویی آنها ضمن بازشناسی خلاقیت در چارچوب مشخص روایت، میتواند مخاطب را با نگرش و عقاید طیف گستردهای از مردم ایران آشنا سازد.
با توجه به بهره گیری شبیه نویسان از روایت های تاریخ شیعیان، روایتها در شبیه نامه های همنام که به موضوع همانندی می پردازند، چگونه اند؟ آیا شبیه نویسان چنان وابسته روایتهای گذشته بوده اند که توان یا امکانی برای نوآوری نداشته اند؟ این پرسشها، مهمترین زمینه های شکل گیری نوشته پیش رو هستند.
گردآوری داده های این مقاله به روش کتابخانه ای انجام شده و با بهره گیری از روش توصیفی و استنتاج داده ها در مطالعه موردی، نگارش یافته است.
این نوشته پس از بررسی دوره شکل گیری و نگارش شبیه نامه های شهادت امام رضا به رویارویی دو تعزیه نامه متفاوت از آنها می پردازد تا همانندی ها و ناهمانندی های آن دو دریافته شوند. با خوانش بینامتنی این شبیه نامه های متفاوت، ضمن بررسی و درک تکنیک های گوناگون شبیه نویسان برای پرداخت نمایشی مناسب از یک رویداد مشخص تاریخی، با تفاوتهای نگرش و درک عمومی مردم دو منطقه از آن رویداد نیز آشنا میشویم.
سنجش شبیه نامه های همنام، نشان می دهد شبیه نویسان درپی تکرار شیوه های گذشته نبودهاند و کوشیده اند تا راه های تازهای را در رابطه با روایت، تماشاگران و جامعه هر دوره بیازمایند.