راهنمای استفاده از آزمون های آماری در مطالعات مداخله ای

مقاله ای با عنوان تاثیر قرارداد یادگیری بر رضایت مندی و یادگیری خود-هدایتی دانشجویان پرستاری در آموزش بالینی در مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. 1393; 14 (12):1078-1086 به چاپ رسیده است، این مقاله به صورت نیمه تجربی صورت گرفته است(1) و حاوی نکاتی بسیار ارزنده و مفید و کاربردی است. از آنجایی که نتایح این مطالعه و سایر مطالعات مشابه می تواند در برنامه ریزی های آموزشی مناسب و مفید باشد(2و3)، نکات زیر در مورد این مقاله قابل بحث است. نتایج این مطالعه به صورت کاملا شفاف بیان نشده است، هر چند مقایسه دو گروه از نظر متغیرهای زمینه ای و پایه یکی از معیارهای استاندارد گزارش چنین مقالاتی است(4) ولی خروجی جدول 1 که در این مطالعه آورده شده است مبهم بوده و در خصوص متغیر جنسیت 36 نفر در گروه مداخله و 23 نفر در گروه کنترل واقع شده اند که با گزارش متن که 32 نفر در گروه مداخله و 27 نفر در گروه کنترل ذکر شده هم خوانی ندارد. در متن مقاله آورده شده است که «تحلیل آماری نشان داد که بین امتیازات یادگیری خود- هدایتی در دو گروه تفاوت معناداری وجود دارد. اما بین امتیازات رضایت مندی در دو گروه، علی رغم بالاتر بودن امتیازات گروه مداخله، تفاوت معناداری دیده نشد». هدف از انجام چنین مطالعه ای اصولا مقایسه اثربخشی یک روش آموزشی در مقایسه با گروه کنترل است، برای رسیدن به چنین هدفی در آنالیز یکی از روش ها این است که اثر اختلاف میانگین نمره قبل از مداخله با استفاده از آزمون آنالیز کوواریانس کنترل شود. چون در غیر این صورت چه تضمینی وجود دارد که اختلاف نمره بین دو گروه قبل از مداخله نیز وجود نداشته است. در این مطالعه، میانگین نمره در گروه مداخله و کنترل با استفاده از آزمون تی سنجیده شده است که مشخص نشده است که آیا میانگین نمره مربوط به قبل از مداخله است یا بعد از مداخله. در صورتی که مربوط به بعد از مداخله نیز باشد نمی تواند نتیجه منطقی و درستی باشد، چرا که تفاوت میانگین ها در شروع مطالعه نادیده گرفته می شود(5). نکته دیگر پژوهشگران پیشنهاد کرده اند که در گروه های با حجم نمونه بزرگ تر چنین مطالعه ای طراحی شود، در انجام یک مطالعه حجم نمونه برای مقایسه بایستی متناسب انتخاب شود و با استفاده از شیوه ی علمی نسبت به محاسبه تعداد حجم نمونه اقدام کرد، و معمولا برای این کار همواره سرشماری صورت نمی گیرد(4و6)، در مطالعه حاضر کلیه افراد به روش سرشماری وارد مطالعه شده اند، سوالی که مطرح است این است که آیا این تعداد افراد برای مطالعه کافی است؟ و اگر بر اساس فرمول، حجم نمونه محاسبه شود، حجم نمونه محاسبه شده به نظر بیش تر از این مقدار محاسبه شود یا خیر(7). از این رو آیا توان این مطالعه در حد قابل قبولی است؟ در واقع با توجه به پیشنهادات نویسندگان مبنی بر انجام چنین مطالعه ای در حجم نمونه بزرگ تر، این سوال پیش می آید که آیا این مطالعه از توان کافی برای نشان دادن اثر مداخله برخوردار نبوده است؟ انتظار می رود در صورت چنین پیشنهادی، در مورد توان مطالعه نیز صحبت شود تا سایر محققین بتواند تصمیم درست تری مبنی بر انجام چنین کاری در سایر دانشگاه ها داشته باشند. استفاده درست و به جا از آزمون های آماری در پژوهش ها و مقالات منتشر شده یکی از ضروریات اعتماد به مقاله و کاربردی بودن نتایج آن است و هرگونه استفاده نادرست از آزمون آماری می تواند باعث خدشه دار شدن نتایج گردد(8)، با توجه به اهمیت مقالات منتشر شده در مجله آموزش پزشکی و کاربردی بودن آن در تصمیم گیری های بهداشتی(2)، انتظار می رود چنین دست نوشته ای مورد توجه قرار گیرد و با رعایت نکات هر چند ساده توسط محققین و پژوهشگران زمینه ساز بهبود گزارش مقالات منتشر شده و اطمینان بیش تر به مقالات گردد.