تحول اندیشه ای طریقت نعمت اللهیه در رویارویی با دو جریان شریعت و سلطنت در عصر فتحعلی شاه قاجار

حضور و فعالیت طریقت نعمت اللهیه در ایران عصر قاجار، سبب ایجاد کنش و واکنش هایی بین این طریقت با دو جریان قدرتمند شریعت و سلطنت گردید. بررسی فراز و فرود های روابط این سه جریان با یکدیگر، یکی از مباحث قابل اعتنا در تاریخ اجتماعی ایران عصر قاجار است. در پژوهش حاضر، تعاملات سه جریان یاد شده با یکدیگر، با عنایت به این که چه عواملی باعث شد طریقت نعمت اللهیه در دوره مورد بحث، دچار رکود و حاشیه نشینی شود و با وجود چنین شرایطی، چگونه توانست به حیات خود ادامه دهد، بررسی شده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که سه عامل بیشترین سهم را در این رکود داشته اند؛ سهل انگاری مشایخ طریقت در امر شریعت، حضور عالمان شیعه مخالف طریقت در راس امور دینی کشور و همراهی همه جانبه فتحعلی شاه با علما در مخالفت با نعمت اللهیه. از سوی دیگر، قرار گرفتن عالمان شیعه در راس هرم طریقت هم دلیلی بر ادامه حیات ایشان بوده است.