بازتعریف نقش زن در خانواده و تاثیر آن بر تزیینات نقاشی و ساختار خانه های اعیانی تهران در دوره قاجار

بسیاری از شرح حال ها و سفرنامه های دوره قاجار، تغییراتی تدریجی را در فرهنگ زندگی خانواده های اعیانی تهران به ویژه از اواسط دوره ناصری گزارش داده اند. برخی از این تغییرات، تعریف نقش زن در خانواده را به تدریج تغییر داد. هدف این مقاله، بررسی چگونگی تغییر کالبد، تزیینات نقاشی و ساختار خانه بر اساس بازتعریف نقش زن در تهران دوره قاجار است. از آنجایی که ملاحظه جایگاه زنان در بافت و زمینه دوره قاجار، بدون در نظر گرفتن شیوه زندگی، ساختار خانواده و شرایط فرهنگی-اجتماعی آن دوره امکان پذیر نیست، بنابراین بررسی واقعیت های مرتبط با تعریف جایگاه زن، بر اساس طرح تحقیق تاریخی و از طریق منابع دست اول و گاه دست دوم صورت گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که ظاهر شدن زنان در جامعه، که پیش تر پوشیده و پنهان بودند، و کم رنگ شدن مرزهای زنانه-مردانه باعث ایجاد تغییر در فرهنگ زندگی شد، تا جایی که از اواخر دوره ناصری به تدریج لزوم وجود خواجه ها به عنوان رابط دنیای زنانه و مردانه از بین رفت. با رواج تک همسری، اندرونی های متعدد و فضایی برای خواجه ها نیز کنار گذاشته شدند و به این ترتیب، خانه کالبد متمرکزتری به خود گرفت. مضامین تزیینات نقاشی خانه های این دوره نیز روایتگر تغییرات یاد شده است؛ به گونه ای که تصاویری از زنان فرنگی بر روی دیوارها و سقف تالارها و شاه نشین های خانه های اعیانی ظاهر شد و کالبد زنان و مردان نیز از میانه های دوره ناصری به شکلی متمایز نگاشته شد.