بررسی مضامین و فضای تصویری چاپ سنگی مصور و نقاشی قهوه خانه ای در دوره قاجار

چاپ سنگی مصور و نقاشی قهوه خانه ای، از گونه های هنری عصر قاجار هستند که حاصل تحولات سیاسی و اجتماعی و خروج هنرمندان از انحصار دربار و ورود هنر و آثار هنری بین عامه مردم است. مصورسازی اینبار مطابق با شیوه و امکانات هنری جدید و همچون همیشه در پیوند با ادبیات کلاسیک فارسی رخ نموده است. درونمایه آنها مضامین مذهبی، حماسی و گاه داستانهای عاشقانه بوده که ذوق و اعتقادات عامه مردم را به شکل تصویری به نمایش گذارده است.
نوشتار پیشرو به منظور شناخت ویژگی های تصویری چاپ سنگی مصور و نقاشی قهوه خانهای و درک رابطه آنها، به روش مقایسه تطبیقی و رویکردی تحلیلی، مضامین و فضای تصویری نمونه هایی از آثار موجود را بررسی کرده است. همچنین، به دنبال پاسخدهی به این پرسشها است: وجوه افتراق و اشتراک بین این دو نوع تصویرگری و جنبه های تاثیر و تاثری میان آنها چیست.
تلاش این مقاله برای مطالعه تطبیقی مضامین و تصاویر منقوش در چاپ سنگی و نقاشی قهوه خانه ای دوره قاجار و چگونگی تاثیرپذیری نقاشی های قهوه خانه ای از آثار چاپ سنگی، بدانجا رسیده که منابع الهام نقاشان قهوه خانه ای و چاپ سنگی در دوره قاجار مشترک است و رواج و گسترش نسخ چاپ سنگی ازجمله عواملی است که موجب گسترش هنرهای تصویری در نیمه حکومت قاجار شده است. زیرا آثار چاپ سنگی بهآسانی دراختیار سایر هنرمندان قرار میگرفته و بسیاری از هنرها همچون هنر نقاشی قهوهخانهای را باوجود متفاوتبودن سبک، شیوه اجرا و ابزار تکنیکیشان، بهلحاظ قرابت محتوایی موضوعات و درنتیجه عناصر تصویری مشترک، تحت تاثیر خود قرار داده است. تصاویر نسخ چاپ سنگی و نقاشی های موردمقایسه، نمونه های بارزی هستند که آشکارا تاثیرپذیری های نقاشی قهوهخانهای را از روش های تصویرسازی آثار چاپ سنگی اثبات میکند. این پژوهش ازلحاظ ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات آن، کتابخانه ای- اسنادی (تصویری) و مشاهدهای بوده است.