مسجد شیخی ها بنایی ناشناخته در شارستان کهن یزد

در محور تاریخی و بافت کهن شهر یزد، آثاری وجود دارند که کم تر شناخته شده است. پاره ای، باوجود ثبت در فهرست آثار ملی، مطالعه ی درخور و شایسته ای در رابطه با آن ها صورت نگرفته است. یکی از این آثار، مسجدی است که پیش تر با نام های «خانی ها» و «آقایی ها» معروف بوده و هم اینک، نام آن «شیخی ها» است. این اثر، در محله ی «وقت و ساعت» واقع شده است؛ باوجود این که، شهر یزد توسط معماران و پژوهشگران مهمی بازدید شده و گاه مورد مطالعه قرار گرفته، مسجد شیخی ها ناشناخته مانده است. ساختار بسته و درون گرای این اثر که به استفاده از آن، توسط اقلیت مذهبی «شیخیه» مربوط می شود، باعث شده که از گذرهای کناری هیچ گونه ارتباط بصری با مسجد نتوان برقرار کرد و به نظر می رسد، دلیل اصلی ناشناخته ماندن آن در مطالعات معماری همین نکته است. معرفی و مطالعه ی این مسجد، بی تردید در شناخت و معرفی معماری اصیل ایرانی سودمند خواهد بود. دغدغه ی تحقیق پیش رو، دست یابی به تاریخ تحقیقی ساخت مسجد است. در پژوهش حاضر که براساس هدف، از نوع تحقیقات بنیادی و براساس ماهیت و روش، از نوع تحقیقات تاریخی و توصیفی است؛ اطلاعات مورد نیاز به دو شیوه ی میدانی و اسنادی جمع آوری گردیده و با تلفیق و تطبیق آن ها با یکدیگر و بهره گیری از «رهیافت تاریخی» مورد تفسیر و تحلیل قرار گرفته اند. برآیند این تحقیق، زمان ساخت مسجد شیخی ها را به سده های سوم و چهارم ه.ق. نسبت می دهد که در دوره های بعد، به ویژه صفویه، پوشش آن بازسازی گسترده ای شده است. در دوره ی زندیه یا قاجاریه، با الحاق یک نه گنبد درون گرا به عنوان شبستان زمستانی، به بیشترین حد توسعه خود رسیده است. ویژگی های معماری شبستان تابستانه مسجد، آن را در رده ی مساجد ساده شبستانی سده های نخستین طبقه بندی می کند.