بررسی تطبیقی روش شناسی کشف و تاسیس قواعد فقهی از دیدگاه فقهای شیعه و اهل تسنن

اهمیت قواعد فقه و نقش آن در شناخت بهتر احکام شرع و نیز نظم بخشیدن به آموزه های فقهی، بر پژوهشگران عرصه ی فقه پوشیده نیست. این قواعد گرچه همچون قواعد اصولی نقش ابزاری در استنباط احکام را ندارد، اما در شناخت تفصیلی احکام و تطبیق موارد جزئی و مصادیق هریک از احکام کلی، نقش بارزی را ایفا می نماید. در این میان پرسشی که برای بسیاری از دانش پژوهان این رشته ممکن استبه وجود آمده باشد این است که این قواعد از کجا به وجود آمده و خاستگاه آن کجاست؟ آیا این قواعد، مورد تصریح آیات و روایات است و به صورت مستقیم، در متون و منابع استنباط ذکر شده است یا به صورت غیر مستقیم از نصوص شرعی حاصل شده است و یا این که فقهاء از مجموعه ی احکام جزئی، آن ها را استنباط و استخراج کرده اند؟
مقاله پیش رو با عنوان «برررسی تطبیقی روش شناسی کشف و تاسیس قواعد فقهی از دیدگاه فقهای شیعه و اهل تسنن» به تبیین روش های کشف و تاسیس قواعد فقهی در امامیه و اهل تسنن پرداخته و شیوه ی تحصیل قواعد فقهی را در هر یک از این دو فرقه، همراه با ذکر نمونه و مثال برای هر مورد، به تفصیل بیان کرده است. نویسنده به این نتیجه رسیده است که فقهای مذاهب در کشف قواعد فقهی، از همان منابعی که برای کشف مسائل فقهی استفاده می شود بهره جسته اند و اگرچه دو مذهب امامیه و اهل تسنن دارای طرق مشترکی در این جهت می باشند اما با یکدیگر اختلافاتی نیز دارند. مثلا چون نزد اهل تسنن دلیل عقلی اگر ظنی هم باشد معتبر است و می تواند اثبات کننده ی حکم شرعی باشد بدین جهت به عنوان دلیل عقلی از عناوینی چون قیاس و مصالح مرسله نیز درکشف قواعد فقهی بهره جسته اند؛ و هم چنین از آن جا که اهل تسنن علاوه بر استقراء تام که نزد امامیه هم حجت است استقراء ناقص که ظن آور است را هم حجت می دانند، نزد برخی از فقهاء اهل تسنن، استقراء، رایج ترین روش برای کشف قواعد فقهی به شمار می آید؛ و از طرف دیگر امامیه از روش هایی برای کشف قواعد فقهی بهره برده است که چنین روش هایی در متون اهل تسنن رویت نشد، مثل بناء عقلاء، ارتکاز عقلی، قواعد کلامی و از همه مهمتر امامیه به دلیل تمسک به سنت ائمه اطهار (علیهم السلام)، بهره مند از منبع عقل سلیمی شده است که به راحتی به بسیاری از قواعد فقه مستقیما نائل گشته است.
گردآوری این مقاله، کتابخانه ایی و روش تحقیق آن، توصیفی- تحلیلی می باشد، به این صورت که ابزار اصلی در تهیه ی این مقاله، متون معتبر فقهی و قواعد فقه امامیه و اهل تسنن است که روش های استخراج قواعد فقه، همراه با توضیح مختصری از آن روش، تبیین و بررسی شده است.