نشانه شناسی پدیده «کودک جنگ» در شعر محمود درویش

پدیده «کودک جنگ» برای شاعران مقاومت در حکم نشانه و ماده بامعنایی است که هویت دهنده بخشی از گفتمان پایداری و ساختارها و مناسبات درونی و بیرونی آن است. در شعر محمود درویش، شماری از نقش ها و دلالت هایی روایت می شوند که ارتباطی استوار میان معصومیت کودکی و دنیای پرخشونت جنگ را بازسازی می کنند و معناهای محتمل و گسترده ای را به این مفهوم پاک بشری متصل می سازند. در این مقاله با کمک رهیافت های مختلف نشانه شناسی و روش توصیف و تحلیل متن، شعر محمود درویش با موضوع کودک جنگ، تجزیه و معنایابی می شود و لایه های فکری و نشانه هایی همچون: عنوان، بینامتن، زمان، مکان، شخصیت، روایت، مولف، شگردهای یاری رسان به خواننده برای کشف معناهای اضافی، و نیز دیگر رمزگان موجود تحلیل و ارزیابی می شود. نتایج این پژوهش نشان می دهد که شعر کودک در آثار محمود درویش بیشتر کودکانه نما است تا کودکانه؛ یعنی زبان آن بزرگ سالانه است و تنها موضوع آن کودکانند. شعر او نشانه و بازتابی از یک زندگی است؛ زندگی خصوصی و عمومی یک شاعر که از بعد کودکانه آن، هم در میان نشانه های دلپذیر و هم در میان نشانه های آزاردهنده در نوسان است. در شعر وی علاوه بر عناصر درون متن، تکیه فراوانی بر عناصر فرامتن و سوانح زندگی مولف می شود. از میان نشانه های شعر او سه نشانه زمان، مکان و شخصیت پربسامدترین نشانه های متنی هستند و همگی این نشانه ها امکان تاویل های گوناگون از شعر درویش را فراهم می سازند.