خداشناسی و جهان شناسی شنکره و رامانوجه

از نظر شنکره برهمن (خدا) دارای دو مرتبه نیرگونه و سگونه است: نیرگونه ناظر به مرتبه عاری از تعین و صفات برهمن است و سگونه (ایشوره) ناظر به مرتبه تعین و دارای صفات او است، که در این مرتبه جها ن به واسطه توهم یا مایا پدیدار می شود. از نظر او جهان گرچه واقعیت دارد، اماواقعیت آن امری توهمی و غیر حقیقی (vivarta) است و حقیقتی غیر از برهمن وجود ندارد. در مقابل ، رامانوجه گرچه به ذات یگانه برهمن باور دارد و ارواح و جهان را جزیی از برهمن و جسم او می د اند، اما در عین حال به واقعیت حقیقی و متمایز آنها از برهمن معتقد است. بر همین اساس پدیدار شدن جهان از مایا که نیروی خلاقه و شکتی برهمن است، واقعیتی حقیقی parinā ma)دارد.