بررسی مقایسه ای نقش دو تیره بنی فهر در تحولات صدر اسلام (با تکیه بر عملکرد صحابیان آن ها)

در آغاز دعوت اسلامی، بنی فهر بن مالک با دو شاخه حارث و محارب، کهن ترین شاخه از قبیله قریش به شمار می رفت. در آن روزگار، طایفه بنی فهر که در حاشیه شهر مکه می زیست، به شبیخون بر ضد دیگر قبایل می پرداخت. در جستار کنونی در صدد یافتن پاسخی به این پرسش هستیم که آیا کنش آن دسته از صحابیانی را که به بنی حارث و بنی محارب منسوب اند، می توان در یک چارچوب قبیله ای و خاندانی تحلیل کرد؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ، گرایش ها و رفتارهای بزرگان هر یک از دو شاخه خاندان فهری در حوزه فکری، اجتماعی و سیاسی به کدام جریان متمایل بوده است؟ این تحقیق که به روش توصیفی- تحلیلی با استفاده از جدول توزیع فراوانی انجام شده، نشان می دهد که مهم ترین ویژگی بنی حارث، پیشگامی در پذیرش اسلام و همراهی با مسلمانان نخستین در رخدادهایی هم چون هجرت به حبشه بوده است. در مقابل، بنی محارب با تاخیر فراوان و به طور عمده پس از فتح مکه به دست مسلمانان، در شمار پیروان آیین جدید درآمدند. اما آن چه میان هر دو شاخه فهر مشترک است، روحیه جنگاوری است. برخی از نام آورترین فرماندهان نظامی در روزگار خلیفه های نخستین و بنی امیه هم چون ابوعبیده جراح، حبیب بن مسلمه، عقبه بن نافع و ضحاک بن قیس- فاتحان بزرگ شام، آسیای صغیر، مصر و شمال آفریقا- از این شاخه معروف قریش بوده اند. آنان نسبت به جریان حاکم هم سو و در پشتیبانی از نظریه «حاکمیت قریش» تعصب داشته اند.