ساختار کلام شیعی

کلام شیعی در عصر حضور امامان معصوم ساختارمند نبود. متکلمان شیعی در آن دوران، به دلیل نیازهای زمان و متناسب با مهارت ویژه خود، به بحث درباره موضوعات و مسایل ویژه ای می پرداختند. ساختارمندی کلام شیعه در عصر غیبت توسط متکلمانی چون شیخ صدوق، شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی، تحقق یافت. و بعدها توسط متکلمان دیگر با سبک های متفاوت ادامه یافت.
در مجموع دو ساختار کلی را می توان یافت، یکی متون و آثار کلامی ای که به مسایل اعتقادی اختصاص یافته است، و دیگری متون و آثار کلامی ای که قبل از پرداختن به مسایل اعتقادی، مباحث فلسفی را مطرح کرده اند.
شیوه نخست از نظر زمان بر شیوه دوم مقدم است، و شیوه دوم به صورت اجمالی توسط ابراهیم بن نوبخت در کتاب الیاقوت، و به صورت کامل تر و مبسوط تر توسط خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب «تجرید الاعتقاد» انجام گرفته است. از آن زمان، تا مدتی، شیوه دوم غالب بود، تا این که در دوران معاصر، بار دیگر، روش نخست، رواج یافت، و متکلمانی که رویکرد فلسفی دارند، مباحث فلسفی را در آثار جداگانه، مطرح می کنند و در عمل از آنها در تبیین و تحقیق مباحث کلامی بهره می برند. در درون هر یک از دو شیوه یاد شده، سبک های گوناگونی در تنظیم مباحث کلامی به کار گرفته شده که تفصیل آن را در نوشتار حاضر خواهید یافت.