زبان شناسی و تحلیل گفتمان اخبار: رویکردی عملیاتی

مفهوم «گفتمان» در دو دهه اخیر به شدت مورد استفاده قرار گرفته است. اگرچه در این زمینه تعریف توافق شده ای وجود ندارد، به کارگیری آن، به ویژه به معنای یک فکر، اندیشه، سیاست، پاردایم و مانند آن که از ویژگی ایدئولوژیک و هژمونیک برخوردار باشد، در همه حوزه های علمی فراگیر شده است. روش های تحلیل گفتمان نیز اگرچه متعدد نیستند و از یک رویکرد کلان روش های کیفی برخوردارند، به دلیل اینکه درصددند گفتمان ها را تحلیل کنند، اهمیت بسزایی یافته اند و هدف اصلی آن ها کشف ناگفته های پنهان ورای نوشتارها و گفتارهاست.
نقش زبان و زبان شناسی، قدرت و سیاست، جامعه شناسی و روان شناسی در این روش تحلیلی اهمیت بسزایی دارد. یکی از مهم ترین روش های تحلیل گفتمان، تحلیل پیام های رسانه ای به شیوه کیفی با توجه به متن و بافت های خلق متن است. اخبار در این زمینه از مهم ترین پیام های حامل بارهای معنایی زبانی، سیاسی، ایدئولوژیک و اجتماعی محسوب می شوند. به همین دلیل تحلیل گفتمانی اخبار چه از منظر زبان شناسی و چه از منظر اجتماعی و سیاسی برای کشف معانی آشکار و پنهان آن ها اهمیت فراوانی یافته است.
در این نوشته درصددیم یکی از کتاب های مهم این حوزه به قلم دکتر فردوس آقاگل زاده و دکتر رضا خیرآبادی را بررسی و ارزیابی کنیم و نیز برای غنی سازی بحث به «روش عملیاتی تحلیل گفتمان» (پدام) اشاره ای داشته باشیم.