بررسی و مقایسه ی تاثیر بلند مدت تغییرپذیری های دمابر عملکرد ذرت دانه ای Zea mays L.) در استان های خوزستان و فارس

در دهه های اخیر، عملکرد گیاهان بیش از هر عامل دیگری تحت تاثیر سه عامل بوده است، ژنتیک، مدیریت و تغییرپذیری های آب و هوایی، تاثیر تغییرپذیری های آب و هوایی بر بیش از هر محصول دیگری، بر عملکرد سه محصول گندم، برنج و ذرت گزارش شده است . به طورکلی نتایج به دست آمده از مدل های تجربی تاثیر منفی اثرگذاری آب وهوایی را در مقیاس جهانی بر عملکرد ذرت نشان داده اند. در میان عامل های اقلیمی، دما مهم ترین تاثیر را بر رشد گیاهان دارد و هر گونه گیاه زراعی دارای دامنه ای از دماهای قابل تحمل در طول فصل رشد است. در این زمینه، این پژوهش با هدف بررسی تاثیر دماهای کمینه، بیشینه و میانگین بر عملکرد ذرت آبی در دو استان خوزستان و فارس به عنوان مهم ترین مناطق تولید کننده ذرت، انجام پذیرفت.
این آزمایش در سال 1394 در هشت شهرستان در دو استان خوزستان و فارس انجام پذیرفت. اطلاعات بلندمدت عملکرد ذرت آبی در شهرستان های مورد بررسی از وزارت کشاورزی و اطلاعات بلندمدت آب وهوایی مشتمل بر دما های کمینه، بیشینه و میانگین در مقیاس روزانه برای دوره همسان از سازمان هواشناسی کشور گرد آوری شد. همه ی اطلاعات آب و هوایی با استفاده از برنامه Tametکنترل کیفی شده و داده های پرت حذف شد. سپس بر پایه دوره رشد ذرت در هر یک از شهرستان های مورد بررسی، بازه ی مناسب برای بررسی داده های آب و هوایی انتخاب شد. همچنین به منظور حذف اثرگذاری های ناشی از بهبود ژنتیکی و مدیریتی از داده های مربوط به عملکرد، از روش هموارسازی نمایی دوگانه استفاده شد. برای محاسبه روند تغییرپذیری آب وهوایی در سال های گذشته در شهرستان های مورد بررسی و همچنین رابطه ی بین عملکرد ذرت آبی و عامل های آب و هوایی مورد بررسی در هریک از شهرستان ها از رگرسیون خطی ساده استفاده شد. در نهایت، رسم نمودارها و شکل ها با استفاده از نرم افزار Excelو Sigma Plotانجام پذیرفت.
نتایج و بحث: نتایج نشان داد که همه ی دما ها در غالب شهرستان های مورد بررسی افزایش یافته اند. همچنین با توجه به شیب خط های محاسبه شده، می توان اظهار کرد که افزایش دمای میانگین، بیشتر ناشی از افزایش دمای کمینه بوده است. در همه ی شهرستان های مورد بررسی در استان فارس، در همه روزهای رشد، دما در محدوده ی دمای قابل تحمل برای ذرت بوده است که می توان دلیل بالاتر بودن عملکرد ذرت را در شهرستان های این استان، وجود دمای مطلوب تر در طول فصل رشد ذرت نسبت به شهرستان های استان خوزستان دانست. با توجه به نتایج به دست آمده پایین ترین میانه میانگین دما متعلق به شهرستان فسا (° C87/22) و پس از آن شیراز ° C42/25) بوده است. همچنین بالاترین میانه عملکرد در شهرستان های فسا ( 11/8539 کیلوگرم در هکتار) و شیراز (42/7934کیلوگرم در هکتار) مشاهده شد. در مقابل بالاترین میانه میانگین دما و کمترین میانه عملکرد ذرت در دو شهرستان شوشتر و اهواز مشاهده شد. نتایج به دست آمده از محاسبه ضریب های رگرسیونی بین عملکردهای هموار شده و عامل های آب وهوایی نیز نشان داد که تغییرپذیری دما در همه ی شهرستان ها جز شهرستان مرودشت، تاثیر معنی داری را بر عملکرد ذرت نداشته است.
اگرچه تاثیر تغییرپذیری دما بر عملکرد ذرت در غالب شهرستان های مورد بررسی معنی دار نبوده است، اما با توجه به شیب افزایشی دما در شهرستان های مورد بررسی، احتمال تشدید اثرگذاری آن ها در سال های آینده وجود دارد. می توان با به کارگیری روش های مناسب همچون اصلاح رقم های متحمل به دما های بالا و تنظیم دقیق تاریخ های کاشت در راستای سازگاری و کاهش این اثرگذاری ها گام برداشت.