توسعه کتابخانه های دیجیتال و فرجام حقوق مالکیت ادبی و هنری از منظر حقوق تطبیقی و بین الملل

توسعه فناوری اطلاعات ابعاد حقوقی جدیدی در مورد حفاظت از مالکیت ادبی و هنری در محیط مجازی مطرح کرده است که یکی از مهم‌ترین آنها امکان نقض حقوق مولفان از طریق تکثیر نامحدود آثار ادبی و هنری در نسخه‌های متعدد و با کیفیت برای میلیون‌ها کاربر است. با گسترش فناوری، کتابخانه‌های دیجیتال نیز توسعه یافته‌اند و مسایل حقوقی جدیدی در زمینه حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری آثار پدیدآورندگان را به دنبال داشته اند که از نظر فنی در دو بعد «مجموعه‌سازی دیجیتال»، و «ارایه خدمات و تعیین سطوح دسترسی» قابل بررسی است. مجموعه‌سازی دیجیتال معمولا از دو طریق انجام می‌شود: یک روش، دیجیتالی کردن آثار چاپی و مکتوبات از طریق اسکن و یا سایر روش‌های فنی است و در روش دیگر، منابع از ابتدا به صورت الکترونیک انتخاب، گردآوری و خریداری می‌شوند. در خصوص «ارایه خدمات و تعیین سطوح دسترسی» خدمات کتابخانه‌های دیجیتال مشابه کتابخانه‌های چاپی است با این تفاوت که در کتابخانه‌های دیجیتال مفاهیم کاغذی و محدودیت‌های دسترسی از بین رفته است و منابع دیجیتالی قابل انعطاف‌اند، راحت تکثیر می‌شوند و از راه دور همزمان برای افراد متعددی قابل دسترسی هستند. در این تحقیق با تشریح زمینه‌های فنی در توسعه کتابخانه‌های دیجیتال، مسایل و چالش‌های حقوقی مالکیت ادبی و هنری که کتابخانه‌ها با آن روبه‌رو می‌شوند مطرح شده است و در نتیجه راهکارهایی که قانونگذاران در نظام‌های حقوقی کشورهای ایالات متحده، فرانسه، انگلستان و ایران برای رفع موانع در توسعه این کتابخانه ها اتخاذ کرده‌اند، بررسی شده است. نتایج نشان می‌دهد دیجیتالی کردن کتابخانه‌ها نوع جدیدی از حقوق مالکیت ادبی و هنری به وجود نمی‌آورد بلکه قواعد جاری حقوق مالکیت فکری با یک مساله جدید روبه‌رو شده‌اند که با تطبیق قواعد و استثناآت حقوق مالکیت فکری محیط واقعی با محیط دیجیتال می‌توان به این مساله پاسخ داد. به علاوه اینکه تفاوت، در ماهیت قواعد نیست بلکه شیوه اجرا و نظارت حقوق مالکیت فکری در این دو محیط فرق می‌کند.