خدای مدرنیته و خدای دین

با اولین گام های مدرنیته در مغرب زمین، نقش خداوند از خیر اعلی به علت اولی و سپس به ساعت ساز لاهوتی تنزل یافت؛ آنگاه برای حفظ نقش مستمر خداوند، نقش رخنه پوشی نارسایی های قانون های طبیعت مطرح شد که هم از طرف الهیون و هم از منظر علمی راضی کننده نبود. خالق و معمار بازنشسته بودن، تقلیل علت فاعلی به نیروی میان اتم ها و در نتیجه انکار فاعلیت برای جهان و خداوند را موجودی متباین از جهان هستی دانستن که هر از گاهی جلوه گری می کند یا اکتفا کردن به برانگیختن عشق در میان موجودات، نقش های گوناگونی است که انسان مدرن برای خداوند قائل شد. این آرا در مقایسه با آنچه در متون معتبر دینی درباره نقش خداوند گفته شده متفاوت است. خدای دین، مالک هستی، علت فاعلی و علت غایی جهان محسوب می شود. خدا در عین مباین بودن از جهان، در ذره ذره جهان حاضر است.