پدیده تاریخی شهر ایرانی مروری بر تفسیرهای موجود و پیشنهاد برای روش پژوهش

تاریخ « شهر ایرانی » موضوع بسیار مهمی است، بدان دلیل که، شناخت آن باید در راستای کشف و شناخت چیستی و چگونگی پدیده شهر و شهرنشینی در تاریخ سرزمینی کهن باشد. اما تحقیق دراین موضوع قدمت چندانی ندارد، نخستین تحقیقاتی که، در نتیجه، مسائلی را در این زمینه مطرح کرده اند، پژوهش هایی هستند که بر اثر اهدافی دیگر شکل گرفته اند؛ در حدود نیم قرن پیش تحقیق در جستجوی علل عقب ماندگی ایران منجر به پژوهش ها و نظریه پردازی هایی در موضوع زندگی اجتماعی در ایران و به تبع آن در موضوع شهرنشینی ایران شد. این تحقیقات عمدتا بر مبنای روش های کلاسیک علمی با محور تحلیل شیوه تولید» شرایط اقتصادی شکل گرفته اند و بعضا بر مبنای نظریه و تبیین شهر و « زندگی جامعه ایرانی » مارکس به تحلیل « آسیایی شهرنشینی ایرانی پرداخته اند. تحقیقات متاخر هم، که مستقیما به موضوع شهر در ایران پرداخته و نظری ه هایی را در این زمینه مطرح کرده اند نیز، متکی بر بینش و روش علمی حاکم بر تحقیقات پیشین هستند. گذشتگان « زندگی اجتماعی » با توجه به هدف علم تاریخ که شناخت است و با این باور که شهر ایرانی یک پدیده تاریخی است و پیچیدگی هایی دارد که، با روش های تقلیل گرای علمی نمی توان به شناخت و تبیین درست آن نائل شد، به نظر می رسد که پژوهش در تاریخ شهر ایرانی نیازمند بینش و روشی متفاوت از آن چیزی است که تاکنون اعمال شده است، به بیان دیگر رویکردی لازم است که بتواند پرده از مردمانی که وابسته به تاریخی بسیار کهن بوده اند « زندگی اجتماعی » زوایای گوناگون برگیرد، یعنی ماهیتی تاویلگرا و پدیدارشناختی، جامع، و کلنگر داشته باشد. امروزه رویکرد ساختارگرا در علم انسان شناسی فرهنگی و نیز دیدگاه سیستمی در تحقیقات شهری، زمینه علمی مناسب این نوع پژوهش را فراهم کرد هاند. ساختارگرایی خود نامیده است. « انسان شناسی تاریخی » مبحثی در علم تاریخ دارد که استروس آن را علمی که روش های تحقیق در تاریخ و اسطوره را به هم نزدیک میکند و راهگشای تحقیقات تاریخی در جوامعی است که، تاریخ آنها با اساطیر پیوند دارد.
مقاله حاضر نشان می دهد که پژوهش در پدیده تاریخی شهر ایرانی، تحقیقی بر است که، به علت مباحث خاص فرهنگی، « شهر ایرانی » محور کشف و فهم معنای حضور همزمان شیوه های مختلف زندگی اجتماعی در سرزمینی با ویژگی های اقلیمی پیچیده و متنوع، و قدمت زیاد و پیوند تاریخ و اسطوره در آن، درگیر غوامضی است که فرا رفتن از رویکردهای علمی کلاسیک و روی آوردن به مباحث علمی متاخر در حوزه انسان شناسی فرهنگی و انسان شناسی تاریخی را ایجاب می کند.