تحلیل انتقادی برهان وجوب و امکان ابن سینا و نقد ملاصدرا بر آن

برهان وجوب و امکان را فارابی ابداع و ابن سینا به کمال رساند. برهان فارابی مبتنی بر امتناع تسلسل است؛ اما ابن سینا در ضمن برهان خویش به ابطال تسلسل می پردازد. بنابراین، پذیرش برهان سینوی منوط به پذیرش استحاله تسلسل به عنوان یک اصل نیست و این یکی از تفاوت های برهان سینوی با برهان وجوب و امکان فارابی است. اگرچه ابن سینا در اشارات مدعی فراتر از این نوآوری است و می گوید تقریر اشارات، وجود واجب را حتی با فرض جواز تسلسل اثبات می کند، اما به نظر می رسد اولا، برهان وجوب و امکان ابن سینا در اشارات، برخلاف ادعای او و تصور رایج، امتیاز چشم گیری نسبت به تقریر های این برهان در مبدا و معاد و نجات ندارد و ثانیا، این ادعای او در مورد هیچ یک از تقریرهایش صدق نمی کند.
یکی دیگر از ایراد های برهان سینوی نادرستی مبنای او در باب نیاز معلول به علت است.
در عین حال، نقد «ممکن الوجود نبودن سلسله ممکنات» را نیز نمی توان از ملاصدرا پذیرفت؛ زیرا اولا فرض مساوقت وحدت و وجود که استدلال او مبتنی بر آن است، نمی تواند حد وسط قرار گیرد و ثانیا این نقد با نظریه او در باب وحدت حقیقی عالم ناسازگار است.