ساختار و ساخت آفرینی تمثیل در مثنوی معنوی

در مثنوی معنوی، تمثیلات مولانا تنها ایده ها را آشکار نمی کند؛ بلکه خود آبشخور تداعی ها، مضمون ها و تصویرهاست. از این رو شناخت ساز و کار تمثیل در مثنوی، می تواند اولا به گونه ای جغرافیای تداعی های ذهنی مولانا را دست کم ملموس تر و عینی تر نشان دهد و ثانیا به ما کمک کند تا چگونگی شکل گیری ساختار عمودی مثنوی را بیشتر درک کنیم.
تمثیل ها، الگوهایی ساختاری هستند که مولانا برای ایجاد حرکت روایی از آن بسیار استفاده کرده است. به بیان دیگر، تمثیل های مثنوی، برآمده از ایده های مثنوی اند. بنابراین عینیات تمثیلی مثنوی معنوی، به گونه ای شناخت ذهنیات و ایده های مولاناست. با بررسی کارکرد، و ساز و کار تمثیل، می توان به این اصل ساختاری در مثنوی پی برد که چگونه تمثیل ها با روایت ها و تاویل ها پیوند می خورند و جهان متن چندساحتی مثنوی را می سازند.
این مقاله به روش ساختاری، ابتدا به بررسی خاستگاه، کارکرد، عینیت و ساختار روایی تمثیل می پردازد و سپس ساختارآفرینی تمثیل را در مثنوی مولانا نشان می دهد. به این معنی که چگونه مولانا با قصه پردازی و تمثیل‏آفرینی های خلق الساعه و ارتجالی، ساختار عمودی گسسته و پیوسته ی مثنوی را شکل می دهد.