طرف سقراط و طرف ما (ملاحظات تاریخی سقراط درباره هویت ایران و ایرانی)

پیشتر در مقاله یی تحت عنوان «اندیشه ایران در اندیشه سقراط (کنفرانس بزرگداشت فیلسوف یونانی سقراط، تهران/1380» استدلال نمودیم که در مکالمات افلاطونی، تصریحی بر حق ملت ایران و نیز حق دولت ایرانی دیده نمیشود. سقراط که انتظار داشت ایرانیان حکومت آتن را برسمیت بشناسند، در تایید رسمی و باصطلاح دوژوری حکومت هخامنشی سخنی بصراحت نمیگوید. برغم اینکه افلاطون بیش از دیگر یونانیان با آزادمنشی از شاعران و نمایشنامه‏نویسان و مورخان دیگر ملتها و در این میان بیشتر از ملت ایران یاد میکند، اما وی حقوق دموکراتیک آتنی ها را مشروط به حفظ حقوق ملتهای دیگر از جمله ایرانی ها و مصری ها و مشروعیت دولتهای آنان نمیداند. در نوشتار حاضر قصد ما این است که ویژگی های خودشناسی آتنی را در نسبت با خودشناسی ایرانی تعریف و بازشناسی کنیم؛ افلاطون در اشعار خود گفته است: «سلام مرا به ساحلی که همسایه ماست برسانید.» بتعبیر فیلسوفانه آتن باید به مرزها کشیده شود تا خود را دریابد، زیرا مرزهای اندیشه آتنی و یونانی برای خودشناسی و مطالعه تاریخ ایرانی اهمیت دارد و همانگونه که سقراط خود به بیگانه اجازه ‏داده بود، بیگانه میتواند‏ درباره ماهیت «حد»، از جمله حد و رسم انسان یونانی و غیرآن سخن بگوید.
به یاد بیاوریم زمانی که فایدروس به سقراط ‏گفته بود: «سقراط! چه آسان میتوانی راجع به مصر و هر کشور دیگر که بخواهی داستان بسازی». قصد ما در نوشتار حاضر، پیروی متقابل از سقراط در این فقره نیست و نمیخواهیم‏ وارد انشاء اسطوره یی و داستانی و یا تاریخی درباره یونان سقراط بشویم، بلکه مقصود تفسیر و تفصیل نظر سیاسی سقراط درباره ایران بخصوص با رجوع به رساله آلکیبیادس و رساله قوانین است.