کارکرد عقل در حوزه دین و اخلاق از منظر قاضی عبدالجبار معتزلی

نوشتار حاضر به بررسی کارکرد عقل نظری و عملی در حوزه دین و اخلاق از منظر قاضی عبدالجبار معتزلی میپردازد. بر اساس آنچه از اندیشه های عبدالجبار در زمینه تبیین گزاره های اخلاقی برمی آید، میتوان به سه رویکرد معرفت شناختی، انگیزشی و وجودشناختی قائل شد. در حوزه معرفت شناختی، سه مقوله، شناخت ارزشهای پایه، حسن و قبح افعال، کشف احکام اخلاقی مبتنی بر گزاره های پایه، در حوزه انگیزشی، دو گونه کاربرد عقل بعنوان منشا الزامات اخلاقی و اساس مسئولیت انسان و در حوزه وجودشناختی، انتخاب ارادی و عقلانی بشر مورد بررسی قرار گرفته است. عقل در هرکدام از آنها، نقش و کارکرد اساسی و بنیادینی داشته و برپایه استدلال عقلانی، احکام اخلاقی تبیین شده است. در زمینه کارکرد عقل در حوزه فهم دین نیز ابتدا صفات توحید و عدل خداوند، بر مبنای استدلال عقلانی بررسی شده و سپس با تکیه بر اصول اعتقادی و محوریت عقل به تفسیر آیات پرداخته و موارد معارض با عقل را با ذکر نمونه هایی از آن تاویل نموده است.