تکفیر در اندیشه کلامی ابوالثناء آلوسی با محوریت تطبیق رویکرد وی بر جریان فکری سلفیه

مفهوم‏شناسی منحصر به فرد «سلفیه جهادی» از مفهوم «تکفیر» و سعی در توسعه مصادیق آن، ریشه در تفسیر خاص از مفاهیم «ایمان»، «کفر» و مسائل مطرح در ذیل آنها دارد. یکی از مهم‏ترین تلاش‏های سلفیه در تقویت آراء افراطی‏شان، سعی در انتساب آراء این جریان به علمای بزرگ اهل‏سنت همچون ابوالثناء آلوسی است. لیکن با تطبیق منهج آلوسی بر مبانی سلفیه در مسئله «تکفیر»، تضاد اصولی وی با این جریان آشکار می‏گردد. آلوسی بر خلاف سلفیه و در موافقت با مکتب کلامی اشاعره، مفهوم «ایمان» را به «نفس تصدیق» معنا کرده و زیادت و نقصان ایمان را نیز به تصدیق نسبت می‏دهد. وی در ادامه مخالفت با جریان سلفی‏گری، جزئیت عمل در تحقق اصل ایمان را انکار کرده و فرعیت اعمال در مفهوم «ایمان» را عین باور سلف صالح معرفی نموده است. وی به شدت از توسعه مصادیق «تکفیر» در بین علمای اهل‏سنت انتقاد کرده، و تلاش دارد تفاسیر تکفیری ارائه‏شده از آیات را توجیه کند. آلوسی در جهت تایید روش ضدتکفیری خود، اصل «عذر به جهل» و «تاویل» را با معرفی شروط و موانع آن می‏پذیرد. تمییز دادن بین تکفیر «معین» و «مطلق» و تقسیم «کفر» به دو نوع کفر «اعتقادی» و «عملی» را می‏توان نمادهای دیگری از تضاد آلوسی با سلفیه در حوزه تنقیح مفهوم «تکفیر» برشمرد. مقاله حاضر با روش تحلیلی توصیفی به موضوع می‏پردازد.