معرفی آزمون های آماری برای مقایسه یک پیامد در بین دو گروه

در سخن سردبیری یکی از شماره های پیشین مجله دانشگاه، به موضوع بسیار مهم «باز پس گیری مقالات منتشر شده به دلیل اشتباهات آماری» پرداختیم ]1[. در همان شماره، با تکیه بر شواهد موجود، اشاره کردیم که استفاده ناصحیح از آزمون های آماری ممکن است منجر به باز پس گیری مقالات منتشر شده گردد [2].
در ادامه آن چه که گفته شد و در تجزیه و تحلیل داده های مربوط به سلامت، گاهی اوقات پیش می آید که محققین قصد دارند یک پیامد مشخص نظیر فشارخون و یا چاقی را بین دو گروه تحت مطالعه نظیر مردان و زنان و یا بیماران و افراد سالم، مورد مقایسه قرار دهند. در این حالت نیز، انتخاب آزمون آماری مناسب از اهمیت به سزایی برخوردار می باشد ]3[. بنابراین، هدف از نگارش این سخن سردبیری، معرفی آزمون های آماری مناسب برای مقایسه یک پیامد در بین دو گروه می باشد.
برای انتخاب یک آزمون آماری مناسب، همان طور که نمودار 1 نشان می دهد، نخست باید به این سوال پاسخ داد که داده های مورد بررسی از چه طبیعتی برخوردار هستند ]4[. چرا که آزمون های آماری مناسب برای داده های طبقه بندی شده (Categoric) مانند جنسیت با داده های عددی (Numeric) مانند طول قد و یا اندازه وزن متفاوت است ]3[. پس از مشخص شدن طبیعت داده ها، سوال مهم دیگری که مطرح می شود این است که آیا نمونه های تحت مطالعه نمونه های زوج شده (Paired) هستند یا خیر؟
اگر برای داده های طبقه بندی شده دوحالتی (Binary)، نمونه های مورد بررسی زوج شده باشند، آزمون مناسب آزمون مک نمار (McNemar’s test) می باشد، در غیر این صورت، اگر تعداد مشاهدات کمتر از 20 باشد و یا اگر تعداد مشاهدات بین 20 تا 40 باشد و کوچک ترین فراوانی مورد انتظار کمتر از 5 باشد، آزمون مناسب، آزمون دقیق فیشر (Fisher’s exact test) در غیر این صورت، اگر حداکثر 20% فراوانی های مورد انتظار کمتر از 5 باشد، آزمون مجذور کای(Chi-square test) ، آزمون مناسب قلمداد می گردد ]5[.
اما در خصوص داده های عددی، قبل از این که سوال زوج بودن داده ها مطرح شود، سوال مهم دیگری مطرح می گردد و آن این است که آیا داده ها از توزیع نرمال (Normal distribution) برخوردار می باشند؟ اگر پاسخ به این سوال مثبت باشد و ما قصد آن را داشته باشیم که داده های زوج شده را مورد مقایسه قرار دهیم، آزمون آماری مناسب، آزمون t زوجی (Paired t-test) می باشد. هم چنین، اگر داده ها از توزیع نرمال برخوردار بوده و ما قصد داشته باشیم که داده های غیر زوجی را مورد آزمون قرار دهیم، آزمون مناسب، آزمون t دو نمونه مستقل ((Independent two-sample t test می باشد] 4[.
بالاخره در خصوص داده های عددی که از توزیع نرمال برخوردار نمی باشند، در صورتی که مقایسه داده های زوج شده مورد نظر باشد، آزمون آماری مناسب، آزمون ناپارامتری رتبه های علامت دار ویلکاکسون (Wilcoxon signed ranks test) و اگر مقایسه داده های غیر زوجی مورد نظر باشد، آزمون آماری مناسب، آزمون ناپارامتری من - ویتنی یو (Mann-Whitney U test) می باشد. لازم به توضیح است که در داده های طبقه بندی شده، نسبت ها (Proportion) مورد مقایسه قرار می گیرند در حالی که در داده های عددی با توزیع نرمال، میانگین ها (Means) و در داده های با توزیع غیر نرمال، میانه ها (Medians) مورد مقایسه قرار خواهند گرفت [4].